Hittegolven, droogte, verminderde biodiversiteit, energie- en grondstoffenproblematiek; onze planeet schreeuwt om verandering. Ondanks het feit dat we meer en meer geconfronteerd worden met de gevolgen van de opwarming van de aarde, wordt er in de huidige besluitvorming nog veel te weinig rekening gehouden met de lange-termijn consequenties. De huidige economie, die nog steeds grotendeels gebaseerd is op principes als lineariteit, schaalvergroting en efficiëntie, helpt hier niet bij. Laten we eerlijk zijn: de uitdagingen waar we voor staan klinken groots, ongrijpbaar en voor sommigen een ‘ver-weg-van-mijn-bed-show’, maar een duurzame verandering hoeft eigenlijk niet zo ingewikkeld te zijn. Hoe dan?
De X-curve; een dynamisch duo
Wat we nodig hebben, is een duidelijk transitieplan dat heldere ondersteuning biedt in deze spannende tijd vol verandering. Een fantastisch instrument in dit proces is de X-curve. Dit transitiemodel is opgezet door het wetenschappelijk transitie-instituut DRIFT op basis van vele casestudies en onderzoeken.
Heel makkelijk geschetst is de opdracht als volgt: enerzijds moeten de ideeën, gedragingen en werkwijzen die niet bijdragen aan een duurzame wereld omgebouwd en/of afgebouwd worden. Dit wordt aangegeven door de dalende pijl in het model. Voorbeelden hiervan zijn het verbranden van afval, het vliegen naar een bestemming die ook prima per trein te bereizen is, of het eten van dierlijke producten. Anderzijds moeten de nieuwe ideeën, oplossingen en gedragingen die horen bij de duurzame wereld die we voor ogen hebben ondersteund worden, zodat deze juist het nieuwe normaal worden (pijl omhoog in het model). Denk hierbij aan biobased bouwen, het produceren van plantaardige kaas of het repareren en hergebruiken van producten.
Figuur 1: de twee transitiedynamieken van de X-curve.
Bron: DRIFT
Aan de slag met 4 strategieën
Als we duiken in de twee transitiedynamieken zien we dat we vier strategieën kunnen inzetten om aan duurzaamheid te werken: A. Ombouwen, B. Opbouwen, C. Voortbouwen en D. Afbouwen. Pak je deze strategieën in een bepaalde volgorde aan? Nee, alle activiteiten binnen deze strategieën vinden tegelijkertijd plaats en zijn continu met elkaar verbonden. Net als schaken op meerdere schaakborden.
Figuur 2: De X-curve met daarin de 4 strategieën: ombouwen, opbouwen, voortbouwen en afbouwen.
Bron: DRIFT
Op welke manier is dit model onderscheidend?
De X-curve geeft een transitieproces weer dat ook aandacht geeft aan het afbouwen van het huidige systeem. Transities gaan niet alleen om het opzetten van iets nieuws. We zien innovatie vaak als dé oplossing, maar vergeten dat stoppen met bepaalde activiteiten ook een mogelijkheid is. Exnovatie dus! Bovendien moeten we de transitiestappen van destabilisatie niet negatief interpreteren, maar juist als een kans beschouwen om discussies te voeren en nieuwe inzichten te verkrijgen die kunnen leiden tot betere alternatieven.
In de praktijk
PHI Factory maakt in de praktijk steeds meer gebruik van de X-curve. Zo hebben we bij een van onze opdrachtgevers een periodiek X-curve overleg geadviseerd. Centraal stond de benadering dat duurzaamheid niet alleen maar minder betekent. Het betekent vooral: wat gaan we anders doen. In het X-curve overleg bespreekt de duurzaamheidswerkgroep van deze organisatie de voortgang op de verschillende duurzaamheidsdoelstellingen. Daarbij staan alle afdelingen stil bij wat ze minder gaat doen of afbouwen, en bepalen ze tegelijkertijd waar extra capaciteit en budget voor gereserveerd moeten worden (opbouwen). De activiteiten die je afbouwt, creëren ruimte om andere gedragingen/praktijken op te kunnen bouwen. Zo wordt het energieverbruik nu actief meegenomen binnen alle keuzes binnen gebouwbeheer. Bij de inzet van grote schermen wordt nu bijvoorbeeld gekeken naar het minder (lang) of niet aanzetten van schermen, afhankelijk van het doel. De CO2-uitstoot van de productie van producten wordt nu ook opgenomen in het verdienmodel van de merchandise-afdeling. Dit betekent een minder breed assortiment, maar wel meer marge rekenen op duurzame kwaliteitsproducten. Met aandacht voor de veranderende communicatie daaromheen, om deze keuzes uit te leggen. Bovendien hebben we bij deze organisatie de verschillende rollen die je kunt innemen binnen de transitie benoemd. Deze rol neemt deze collega ook in tijdens het X-curve overleg. Zo hebben we niet alleen maar koplopers nodig, maar ook volgers die deze koplopers ondersteunen. Elke collega kan een bijdrage leveren in het proces, iedereen is nodig. ”
In de praktijk is het super nuttig om je duurzaamheidsinitiatieven met bijbehorende ambassadeurs te plotten op deze vier strategieën, inclusief de onderliggende transitiepunten en rollen. Ben je alleen maar aan het ombouwen en optimaliseren? Dan kan het zijn dat je een systeem optimaliseert waar je niet meer uitkomt. Heb je juist heel veel pilots gedraaid, maar zijn deze nergens opgeschaald en verankerd in de nieuwe werkwijze, dan zullen ze een stille dood sterven.
Kortom, de X-curve biedt een taal die leidt tot het starten van de discussie en de ontwikkeling die nodig zijn om samen de uitdaging en de reis naar een duurzaam systeem aan te gaan. Transities zijn grootschalige, schoksgewijze - niet-lineaire - systeemveranderingen op de lange termijn: fundamenteel, ingrijpend en ontwrichtend (Loorbach & Maas, 2017). Door met deze bril naar je eigen organisatie te kijken, kun je je losmaken van bestaande systemen en denkwijzen en bewegen naar een nieuwe duurzame werkelijkheid. Dat is wat we nodig hebben!
Ben je geïnteresseerd om met jouw organisatie begeleid te worden in dit transitieproces en daarmee deel te worden van een nieuw duurzaam systeem? PHI Factory helpt je hier graag bij. Neem contact met ons op!
