Per gebouw is er een overzichtelijk afwegingskader gemaakt van de verschillende maatregelen. Met dit overzicht kan NSI de verschillende maatregelen beoordelen en onderling vergelijken op hun financiële- en klimaatimpact. Hiermee kan NSI een datagedreven keuze maken over welke maatregelen ze gaan doorvoeren om de klimaatimpact van hun gebouwen te verminderen.

De ambitiesessie heeft geresulteerd in een twopager met de ambitie ‘AM Klimaatpositief’. Hierin is het ambitieweb opgenomen dat is gebaseerd op het donutmodel van de circulaire economie, hierin staan zowel het sociale fundament als de planetaire grenzen aangegeven. Het model dient als kompas om richting te geven aan de transitie naar klimaatpositieve gebiedsontwikkeling en biedt één kapstok voor zowel de klimaatopgave als de toegevoegde waarden die AM belangrijk vindt. Het laat zien met welke impactgebieden AM aan de slag gaat; energie, circulariteit, mobiliteit, biodiversiteit, klimaatadaptatie en gebruik. Ook de sociale impactgebieden gezondheid en sociaal/inclusieve stad zijn hierin vertegenwoordigd. Per thema zijn meetbare indicatoren gedefinieerd, zoals bijvoorbeeld energieverbruik, MPGscore en het aantal doelsoorten om de doelen scherp te stellen.

Om heel helder te laten zien hoe AM de komende jaren aan de slag gaat met de duurzaamheidsambitie hebben we een visuele roadmap opgesteld. Met een visualisatie van een gebiedsontwikkeling en het koppelen van de ambitie en doelen aan jaartallen, is het heel concreet en zichtbaar waar de kansen liggen. De roadmap wordt ondersteund door een kernachtig actieplan met de rollen, randvoorwaarden en middelen waar AM gebruik van kan maken op weg naar klimaatpositief in 2040. Het dient als hulpmiddel om over het grote geheel na te denken en om richting te geven aan de keuzes die AM maakt en het beleid dat de organisatie voert op weg naar klimaatpositieve gebiedsontwikkeling. Met het ambitieweb, de roadmap en het bijbehorende actieplan als tastbaar resultaat kan AM de volgende stap zetten in het realiseren van haar ambitie.

Op basis van deze uitvraag is de opdracht gegund aan het consortium met hoofdaannemer Objectform in samenwerking met Buro Logge, Vepa, Lutterman Projectinrichting en Ex Interiors. Zij zijn verantwoordelijk voor het meubelmanagement en beheren van de inventaris door middel van managementrapportages. Het uitgangspunt van het contract is om de afspraken te benaderen vanuit belonen en samen groeien, niet vanuit sancties en boetes. LVNL is daarna aan de slag gegaan met het uitwerken van de ambitie, in een uitvoeringsprogramma en roadmap.

"Het is een uitdaging om te beoordelen wie nu echt de juiste circulaire/duurzame partner is. Ondersteuning van een duurzaamheidsexpert is voor ons van grote waarde gebleken." - Mark Bottinga

Geleerde lessen

• Het is zeer waardevol gebleken om voorafgaand aan het aanbestedingstraject de visie, ambitie en doelstellingen op organisatieniveau uit te werken. Dit zorgt voor draagvlak en dient als kapstok voor de ambities in de aanbesteding. Omdat er een duidelijke strategie voor duurzaamheid en circulariteit is, kan deze makkelijker worden meegenomen bij volgende aanbestedingen.
• Kijk verder dan alleen de inschrijving. Zoek een circulaire partner in plaats van een goed geschreven inschrijving.
• De aanbesteding en het contract zijn meer geënt op samenwerking op basis van vertrouwen dan op ingebouwde safeguards in het contract. Niet eerder was op deze manier een uitvraag in de markt gezet. Daardoor was er extra aandacht nodig voor de juridische gevolgen. Blijf gedurende het proces met elkaar in gesprek om zo tot de beste oplossing te komen.
• De uitvoering van een contract circulaire kantoorinrichting vergt een cultuurverandering binnen de organisatie. De oude manier van werken, waarbij de opdrachtgever eenzijdig een opdracht uitzet bij de opdrachtnemer, is niet meer van toepassing. De opdrachtgever formuleert een behoefte, die de opdrachtnemer vanuit de afgesproken (duurzaamheid)doelstellingen vervult.

Tips:

• Probeer uw uitvraag zo open mogelijk te houden. Gebruik een marktverkenning/dialoog om te zien wat er nodig is om ook unusual suspects te laten inschrijven.
• Zorg dat iedereen binnen de organisatie op tijd aanhaakt en het kennisniveau op peil is.
• Haal expertise uit de markt om de juiste vraag te formuleren. Zij zijn in dit geval de expert, niet de inkoper. De markt kan u inzicht geven in wat haalbaar is.
• Het doorbreken van oude gewoontes is essentieel. Begin vroeg met het creëren van draagvlak.

Vanuit de tijdelijke werkgroep hebben we verschillende marktpartijen gesproken, van urban miners tot landscapsarchitecten. Hieruit zijn 25 kansen genoemd voor het verduurzamen van het sportgebouw. Al deze kansen zijn uitgewerkt in maatregelen. De maatregelen zijn onderverdeeld in de thema’s groen, circulariteit en BREEAM-credits. Daarnaast is onderzocht wat de consequenties van deze maatregelen zijn op het gebied van planning, kosten en kwaliteit en er is een nadere financiële onderbouwing van de aanbevolen maatregelen gemaakt. In vervolg hierop is gekeken naar de impact van de desbetreffende maatregelen. Op basis van deze verantwoording heeft de werkgroep een aanbeveling voor een set aan maatregelen gedaan op basis van impact en zichtbaarheid in relatie tot de kosten die daarmee gemoeid zijn.

Alle opgehaalde input is gebundeld in een threepager, die later wordt uitgewerkt tot een uitvoeringsplan. Dit kan door de EUR worden gebruikt als praktisch handvat om de komende jaren aan de slag te gaan met het vormgeven van een groene campus.

De facilitaire partijen zijn zich bewust van hun invloedsfeer en erkennen hun rol in het behalen van zowel eigen circulaire ambities, als die van de opdrachtgever. Om deze ambitie verder te vertalen naar de praktijk is er behoefte aan kennis ontsluiting en het delen hiervan met concullega’s. VANG Buitenshuis is geadviseerd om als verbindende schakel de gap tussen wet- en regelgeving en de markt te verkleinen. Dit kan door middel van een ‘ondersteuningspakket’ bestaande uit VANG Buitenshuis ’s expertise, inhoudelijke kennis, financiële middelen, ervaring en mogelijk risico’s en kansen waarmee VANG Buitenshuis bedrijven een helpende hand biedt. Vanuit deze behoefte aan kennisdeling kwam naar voren dat merendeel van de geïnterviewde partijen open staat voor een samenwerkingsvormen waarin VANG Buitenshuis een faciliterende rol kan spelen. Als vervolg van het speelveldonderzoek is VANG Buitenshuis in samenwerking met PHI Factory een FM-koplopersgroep gestart. In deze koplopersgroep is een selecte groep facilitaire partijen aan de slag gegaan met het experimenteren met afval(preventie). Individueel en in een drietal georganiseerde bijeenkomsten. De focus van de groep richt zich op afvalpreventie, het voorkomen van afval en toewerken naar zero waste. Het doel van de koplopersgroep is dat de betrokken partijen hun diensten leren aanbieden met minder materiaalgebruik. Het gevolg daarvan is afvalvermindering bij hun klanten. De koplopersgroep loopt tot Q1 2023.

Met een visueel aantrekkelijke routekaart die onderbouwd is met een rapport, zijn de benodigde fysieke aanpassingen inzichtelijk gemaakt en in de tijd uitgezet. Hierbij zijn ook de beoogde investeringskosten en baten in beeld gebracht. Hiermee kan LVNL de volgende stap zetten in het verduurzamen van haar gebouwen.

Deze stappen leiden tot een rapportage waarin de circulaire ambities voor De Dreef zijn geborgd inclusief een proces om te evalueren, bij te sturen en te innoveren van elke stap die we gaan zetten met zowel ambtelijke als bestuurlijke afstemming. Het bevat een overzichtelijk gepresenteerd kansenoverzicht en een integraal en gevalideerd afwegingskader dat later in het proces gebruikt wordt voor onder andere de beoordeling van marktpartijen en inschrijvingen. Het delen van kennis is essentieel in de transitie waar we voor staan. Om het leereffect van circulaire gebiedsontwikkeling als katalysator verder te vergroten borgen we de geleerde lessen in leerprogramma’s die afgestemd zijn op verschillende stakeholders in het gebied en binnen de gemeente. We integreren het leerproces in een omgeving die uitdaagt, enthousiasmeert én activeert met ons online gamified leerplatform.

Passend binnen de hoge duurzaamheidsambities hebben we gebruik gemaakt van een zeer slim klimaatconcept: het Earth Wind & Fire (EWF)-concept. Geïnspireerd door de intelligentie van de natuur (biomimicry), zijn o.a. windkracht en zonnewarmte de drijvende krachten achter het ventilatiesysteem. Dit resulteert in een zeer energiezuinig, maar ook gezond en behaaglijk binnenklimaat. Met deze slimme en integrale ontwerpstrategie wordt het gebouw een synthese van architectuur, bouwtechniek en installatietechniek, waarbij het klimaat primair wordt geregeld met behulp van bouwkundige elementen (zie afbeelding).

In lijn met de Structuurvisie Arnhem 2020 hebben we in samenwerking met verschillende partijen een plek gecreëerd waar jong en oud weer dichter bij de natuur kunnen komen, waar natuur meer de ruimte krijgt en ook zichtbaarder wordt. Oude materialen krijgen een nieuw leven en bewoners delen hun energie én mobiliteit. Om die visie te borgen hebben we een integrale benadering van materiaal, energie, klimaat en natuur gehanteerd. Met als doel: een positieve bijdrage aan het welzijn van de bewoners én de natuur.

Een aantal mooie stappen zijn al gezet door de werkgroep: - Een visie op de sector is geschreven: https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/visie-op-de-sector/ - Scenario’s over de technische mogelijkheden voor de sector zijn opgesteld, met de aan deze doorrekening verbonden investeringskosten https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/scenarios/ - Acties en doelen van de routekaart zijn in zes categorieën verdeeld: https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/acties/ - Er is een procesflow voor bedrijven om een routekaart naar ParisProof te maken voor je eigen gebouw(portefeuille) gemaakt. - Een lijst van veertien slimme tools en proces-aanpakken om tot concrete maatregelen te komen om je gebouw te verduurzamen is beschikbaar gemaakt: https://www.dgbc.nl/paris-proof-partnertools-258 Om nog een stap verder te gaan zijn we samen met een gedreven team bezig met een oplossing om de verduurzaming van de gebouwde omgeving te versnellen, door een vehikel te maken als het VVE construct (vigerende wetgeving). Een VVE is wettelijk verplicht om de kosten voor meerjarenonderhoud te begroten en te reserveren. Wat nu als wij dezelfde vehikel gebruiken voor de verduurzamingsopgave van de utiliteitsbouw? Eigenaar en huurder sparen samen voor het ParisProof maken van het gebouw gekoppeld aan het verduurzamingsplan van het specifieke gebouw. Vanuit de werkgroep Kantoren van DGBC hebben we de berekening 'platgeslagen' en dan kom je op basis van de 34 miljard investering die nodig is voor de totale sector, op basis van het aantal m2 en de resterende tijd tot 2050 uit op meer behapbare getallen; gemiddeld 9,- euro per m2 per jaar voor een eigenaar en voor een huurder. Dat lijkt ineens heel overzichtelijk en realistisch. Samen met Dudok zijn we nu aan het kijken hoe dit in wet- en regelgeving kan worden geborgd om vervolgens draagvlak te gaan creëren bij de gebouweigenaren, huurders en de politiek. Zo zorgen we ervoor dat het gezamenlijk sparen voor het verduurzamen van gebouwen de norm wordt, zowel voor gebouweigenaren als huurders.

Het nieuwe duurzame inkoopbeleid is opgeleverd is gepresenteerd. Voor de implementatie hebben we een infographic gemaakt, een implementatieadvies opgeleverd en een aantal trainingen georganiseerd. Met als doel medewerkers van de Provincie Noord-Holland mee te nemen in wat duurzaam inkopen is. Meer lezen over dit project? Op Duurzaam Ondernemen verscheen een artikel over het nieuwe inkoopbeleid met o.a. een bijdrage van de gedeputeerde Zita Pels. Daarnaast is het inkoopbeleid (zie onderstaande afbeelding) en meer achtergrondinformatie te lezen via de site van de Provincie Noord-Holland.

Het eindresultaat mag er zijn. In het uiteindelijke ontwerp staan de gebruikers centraal. Het uitgangspunt is dat zij zo goed mogelijk hun werk kunnen uitoefenen. Het epicentrum van de nieuwe verkeersleidingspost vormt de seinzaal, een grote kolomloze ruimte van circa 1.000 m² van waaruit alle ProRail-medewerkers zicht hebben op het spoor en de omgeving. In het nieuwe gebouw wordt het binnenklimaat op een duurzame wijze gerealiseerd. De oriëntatie van de seinzaal, het gevelontwerp, drievoudig glas, hybride koelmachines en een energiedak dragen bij aan een comfortabele werkomgeving met veel daglicht. De verkeersleidingspost naar ontwerp van Gortemaker Algra Feenstra heeft twee internationale architectuurprijzen in de wacht gesleept. De jury verklaart: “Een intrigerend gebouw dat zelfs voor kijkers indrukwekkend is als het snel voorbij komt.”

Er is gekozen voor Compass Group die zich met hun duurzaamheidsprogramma NULA gaat inzetten op duurzaamheid in de contractperiode. Vervolgens is de opdracht overgedragen aan de beheer organisatie van HFM.

De uitkomsten van de werkgroepen zijn uitgewerkt in twopagers. Deze twopagers geven een duidelijk beeld van de ambities en de praktische invulling om deze ambities te behalen. De twopagers kunnen door MSN en Waternet worden gebruikt in het vervolg van het proces om de ambities van Waternet te realiseren.

Het gebouw heeft straks bij de oplevering BREEAM score excellent (vier sterren), een GPR-score van 44,5 en een CPG (circulariteitsprestatie gebouw) van 9. Deze hoge mate van duurzaamheid wordt bereikt door onder meer energie-efficiënte installaties toe te passen, veel natuurlijk licht te laten binnenstromen via daglichtbuizen en energie op te wekken via zonnepanelen. De tender is gewonnen door Cepezed en Cepezedinterieur samen met Strukton Worksphere en Arcadis.

Naar verwachting wordt in 2022 gestart met de bouw en in het tweede kwartaal van 2023 opgeleverd. De post wordt gerealiseerd met eenvoudig te assembleren en los te koppelen prefab-materialen, waaronder demontabele kanaalplaatvloeren. Voor het interieur is een deel van losse inventaris uit bestaande ProRail-posten hergebruikt. In en rond het pand komen omwille van de sfeer spoorwegelementen terug zoals rails, perronbanken en spoorgrind.

Voor de afwerkingen in het gebouw zijn eveneens duurzame materialen geselecteerd. Zo worden er vloerafwerking van gerecyclede garens en PET-flessen en een voor negentig procent gerecycled klimaatplafond toegepast. De gevels zijn van geperst rijstvlies en voorzien van nestkasten en insectenhotels. Het omringende talud bevat beplanting die goed is voor bijen, vlinders en insecten. Momenteel zijn de voorbereidingen van de bouw in volle gang.

Om een duidelijke basis en startpunt te hebben is er een programmaplan opgesteld. Dit programmaplan is de basis voor het duurzaamheidsprogramma de komende jaren om de LVNL-ambities te realiseren. Aan de hand van dit programmaplan wordt ieder jaar een jaarplan met concrete doelstellingen opgesteld. Daarnaast wordt de duurzaamheidsorganisatie opgezet en een dynamisch duurzaamheids-dashboard ontwikkeld. De programmamanager ondersteunt in al deze stappen en levert expertise op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Zo is LVNL op weg naar een duurzaam LVNL.

Met de roadmap en het bijbehorende uitvoeringsprogramma als tastbaar resultaat kan TenneT de volgende stap zetten op het gebied van duurzaam FM. De duurzame FM-ambities zijn vastgesteld en aan de hand van de roadmap kan de organisatie aan de slag om duurzaamheid in te bedden in de dagelijkse gang van zaken. In de roadmap zijn een vijftal strategische acties geformuleerd waar TenneT op korte termijn mee aan de slag kan. Zo wordt de R-ladder meegenomen in toekomstige keuzes als afwegingskader om circulariteit en het minimaliseren van nieuwe materialen te bevorderen. Daarnaast zijn er vier impactgebieden en bijbehorende doelstellingen beschreven waar de komende jaren grote impact gemaakt kan worden op het gebied van duurzaamheid.

‘In 2025 is FacilitylinQ dé ketenregisseur die haar leveranciers, klanten en adviseurs activeert om bij te dragen aan de transitie naar een circulaire economie en tegelijkertijd invulling geeft aan de ideale werkomgeving van klanten.’

FacilitylinQ heeft gekozen voor een rol als ketenregisseur, een verbindende schakel die wordt herkend in de markt als expert circulaire inrichting. Deze rol betekent onder andere dat FacilitylinQ actief kennis gaat ontwikkelen, interne medewerkers gaat trainen en opleiden en een adviesrol gaat vervullen voor adviseurs en klanten.

Als definitiekader is er gekozen voor een focus op mens, milieu en materiaal. Met onderliggende thema’s als het creëren van een ideale werkomgeving, inzetten van SROI, behalen van de CO₂-prestatieladder en het ontwikkelen van een circulaire database en meetinstrument geeft FacilitylinQ invulling aan de opgestelde ambitie.

Alle gekozen thema’s en KPI’s zijn visueel vormgegeven in een roadmap. Deze roadmap is een krachtig communicatiemiddel dat zowel intern als bij klanten en adviseurs wordt ingezet. De roadmap wordt nog door PHI Factory op een leuke wijze gepresenteerd aan de medewerkers met een key-note over de noodzaak en belang van een circulaire economie.

Aan de hand van bovenstaande data konden we berekenen wat de uitstoot was van de evenementen georganiseerd door de Erasmus Universiteit Rotterdam. De meeste CO2-emissies waren toe te rekenen aan het vervoer richting de campus en het digitaal streamen van de evenementen. Hoe komt dit laatste? Iemand die online iets streamt, gebruikt data. Dat gebeurt allemaal ver weg in een datacentrum, maar verbruikt daar wel energie. Daarom zorgt elke gigabyte aan data voor CO2-emissies. Vooral het grote aantal online deelnemers aan de opening van het academisch jaar zorgde voor een relatief grote uitstoot. Verder bleek uit de meting van de Opening van het Academisch Jaar dat hamburgers zorgden voor het grootste gedeelte van de catering-uitstoot. Aan de hand daarvan werd besloten de borrel tijdens de Dies Natalis volledig veganistisch te maken. In onderstaande grafiek is zichtbaar gemaakt welk deel van de CO2-uitstoot toe te rekenen is aan welke categorie.

In verband met covid-19 konden niet alle activiteiten uitgevoerd worden zoals gepland en waren de afvalcijfers niet representatief als voorafgaand de covid-19 situatie. Het grootste gedeelte van de activiteiten is dan ook online uitgevoerd en hiermee hebben we minder eindgebruikers kunnen bereiken. DJI zit daarnaast qua processen complex in elkaar. De Inrichtingen zijn qua regime, ruimte en mogelijkheden verschillend van elkaar. Daarnaast kennen zij door het gesloten karakter veel zoneringen in tegenstelling tot een kantoorlocatie. Het behalen van de KPI 35% restafval vergt dan ook tijd en toewijding om tot een passende oplossing te komen, een oplossing dat per locatie verschillend gaat zijn.

Het project heeft er wel voor gezorgd dat afval een belangrijk onderwerp is geworden waar prioriteit aan moet worden gegeven. Er is binnen alle lagen van de organisatie een beweging in gang gebracht door middel van communicatie en activiteiten. Hierdoor is de bewustwording en draagvlak bij klanten en gebruikers zichtbaar verhoogd. Een geslaagd eindresultaat en goede basis waar DJI met een gericht advies en aanbeveling verder op door kan bouwen richting de 35% restafval.

Een leesbaar en actiegericht uitvoeringsprogramma circulaire samenleving. Specifiek is in de Ridderkerkse context gekozen voor het woord samenleving in plaats van economie omdat hiermee het belang van de mens (inwoner van de gemeente Ridderkerk) als onderdeel van deze transitie wordt benadrukt. 

In het uitvoeringsprogramma zijn de geïdentificeerde rollen die de gemeente kan spelen in deze transitie vertaald naar 3 hoofdroutes. Naast deze hoofdroutes zijn ook de meeste relevante waardeketens voor de gemeente Ridderkerk bepaald: bouw, Voedsel en organische reststromen en consumptiegoederen. De combinatie van deze twee componenten resulteert in concrete activiteiten voor de aankomende jaren zoals het formuleren van een circulair inkoopbeleid, een haalbaarheidsstudie naar een circulair ambachtscentrum en het opleiden en inspireren van de interne organisatie. Alle activiteiten zijn voorzien van een planning en kostenraming om het zo concreet en overdraagbaar mogelijk te maken.

Met de uitgangspunten van de ambitiesessie en de opgedane kennis uit de marktconsultatie hebben we middels een aanbestedingsstrategie workshop de verdere contouren van de aanbesteding bepaald. De ambities van Waternet, de beoogde manier van samenwerken en andere kenmerken van de aanbesteding zijn verwerkt in een infographic die de uitvraag in één oogopslag weergeeft. In de volgende fasen van de aanbesteding heeft PHI Factory een reviewende rol ingenomen als duurzaamheidsexpert. Zo hebben we het aanbestedingsdossier op gebied van duurzaamheid/circulariteit verrijkt en input geleverd voor het dossier. Eind 2020 is de Europese aanbesteding in de markt gezet volgens Rapid Circular Contracting (RCC). RCC is een alternatief voor traditionele aanbestedingsvormen, dat de markt maximaal uitdaagt om met slimme, duurzame en innovatieve oplossingen te komen. Bij RCC wordt geen voorbestemde eindoplossing aanbesteed, maar een samenwerkingscontract. In de selectiefase is daarom een partij geselecteerd die de ambities van Waternet op mooie wijze heeft beantwoord. In de aankomende work-out fase zal PHI Factory als duurzaamheidsexpert fungeren om de duurzame ambities van Waternet te borgen en tot een succesvolle samenwerking te komen.

Door stappen te zetten in de roadmap en te breken met de traditionele opdrachtnemer en opdrachtgever-relatie, zet Waternet grote stappen richting een meer circulaire bedrijfsvoering.

Het nieuwe inkoopbeleid ‘Inkopen met Impact’ levert een actieve bijdrage aan de duurzaamheidsambities van de universiteit en geeft concreet invulling aan: ‘Alles wat we doen, doen we duurzaam’. In het inkoopbeleid staan vier inkoopthema’s centraal waarmee de universiteit impact maken door middel van haar inkopen: 1. We gaan voor klimaatneutraal; 2. We werken mee aan circulariteit; 3. We creëren gezonde leefomgeving; 4. We zorgen voor gelijke kansen. Het inkoopbeleid omschrijft heldere kaders waaraan alle inkoopprojecten moeten voldoen zoals samenwerking. Ook dient het beleid om opdrachtnemers en overige stakeholders te informeren over de standpunten en procedures met betrekking tot inkoop. Deze zijn verwerkt in een praatplaat die ervoor is bedoeld om het gesprek met collega’s en leveranciers aan te gaan bij inkoopprojecten. Het inkoopbeleid besteedt daarnaast aandacht aan de stappen in het inkoopproces en de taken en verantwoordelijkheden. Kenmerkend hierin zijn de inrichting van contractmanagement en een tenderboard. De implementatie van het nieuwe beleid is erg belangrijk. Daarom is er een digitale roadshow georganiseerd bij de diverse divisies en faculteiten van de universiteit om het nieuwe beleid succesvol te laten landen in de organisatie. In de roadshow zijn het nieuwe inkoopbeleid en de inzichten uit de CO2 footprint berekening gepresenteerd en stond de boodschap “jij bent nodig” centraal. Omdat iedereen die iets inkoopt of bestelt het verschil kan maken. Na de roadshows hebben we onepagers met praktische handvatten opgesteld en verspreid. In deze informatieve en prikkelende onepagers stonden tips en tricks om de duurzame ambitie naar de praktijk te brengen. Daarnaast ondersteunt PHI Factory de Radboud Universiteit op dit moment met specifieke aanbestedingen, om de thema’s klimaatneutraal, circulair, gezondheid en gelijke kansen te laten landen in aanbestedingen.

Het resultaat is een nulmeting van de CO₂-footprint van ‘Eten & Drinken’ voor het jaar 2019. Deze nulmeting biedt inzicht in de huidige situatie en de grootste knoppen om aan te draaien richting de ambitie voor een econeutrale bedrijfsvoering. Met een nieuwe aanbesteding op de planning biedt de nulmeting dus mooie inzichten om mee aan de slag te gaan.

Zo zien we dat bij ProRail de CO₂-impact van de cateringservices en de warme drankenvoorzieningen gelijk is. Binnen de cateringservices is de grootste winst te behalen in het verminderen van de consumptie van dierlijke (melk)producten. Het volume hiervan ligt hoog, wat maakt dat zuivel de grootste milieu-impact heeft. Vlees is de tweede grootste categorie. Hier zien we ook duidelijk een verschil in de verschillende vleessoorten. Zo is het volume geconsumeerde kip het grootste, maar heeft rundvlees het grootste aandeel in de CO₂-footprint. Een andere belangrijke knop om aan te draaien is het aandeel portieverpakkingen. Portie- of monoverpakkingen zijn verantwoordelijk voor een groot aandeel van de milieu-impact op de totale footprint van een product. ProRail kan door, waar mogelijk, portieverpakkingen te vervangen voor grootverpakkingen de CO₂-footprint reduceren.   

Als het gaat om de warme drankenvoorziening heeft koffie (de koffiebonen) de grootste CO₂-footprint. Medewerkers drinken voornamelijk zwarte koffie, gemiddeld zo’n 2,5 kopje per dag. Daarnaast is zichtbaar dat ProRail zich al bezig houdt met de bewustwording omtrent de koffiebekers. Gemiddeld gebruikt een medewerker wekelijks 14 koffiebekers.

Ten slotte is het voor ProRail relevant om in gesprek te gaan met haar leveranciers over de toelevering van producten en diensten. Dit transport heeft namelijk een aanzienlijk aandeel in de totale footprint. Hier is een verbeterslag te maken door met leveranciers de mogelijkheden van slimme logistieke oplossingen en emissieloos transport te verkennen.

Het resultaat was een tool voor Nationale Nederlanden die op basis van een standaard challenge met simpele aanpassingen herkenbaar en specifiek interessant was voor de medewerkers van NN Facility Management en de Circulaire FM Coalitie-leden.

De enthousiaste en duidelijke communicatie en begeleiding (d.m.v. een kick-off, een communicatie toolkit en wekelijkse emails) hebben hun vruchten afgeworpen: vrijwel alle uitgenodigde collega’s hebben meegedaan. De teams planden wekelijks een teammeeting in om samen de quizvragen door te lopen of om te bespreken wat ze die week geleerd hadden. Van de 67 uitgenodigde medewerkers heeft 94% op vrijwillige basis meegedaan aan de Circulaire Economie Accelerator, dat is een zeer hoog percentage. Nog mooier: maar liefst 90% heeft het enthousiasme zes weken lang vastgehouden en alle zes de weekmodules compleet afgerond.

In iedere weekmodule waren er 3 uiteenlopende acties: van de actie ‘Kleine actie, grote impact’, die de impact van kleine stapjes in het collectief laat zien, tot de actie ‘Safari: op zoek naar een duurzaamheidstopper of -misser’ tot quizzen zoals de ‘Is afval scheiden een makkie voor jou?’ en ‘De mythes ontrafeld’. Alhoewel het maar verplicht was om 1 actie per week te doen, zijn er in totaal 993 acties voltooid door 67 deelnemers: gemiddeld 2,5 actie per persoon per weekmodule. Tenslotte hebben we in de acties impact kunnen meten. In zes weken tijd heeft Nationale Nederlanden al gamend potentieel 90,9 ton CO₂ bespaard. Dat staat gelijk aan 4623 bomen die een jaar lang groeien en CO₂ opnemen.

Tijdens het onderzoek naar de huidige situatie bleek dat er gestart moest worden met het optimaal inrichten van de faciliteiten rondom afval. Deze activiteiten waren vooral praktisch van aard zoals bijvoorbeeld het juist inrichten van de containerruimtes met juiste signing en het plaatsen van interventies zoals posters bij de afvalscheidingsbakken. Daarnaast werd ook wekelijks tijdens de ‘dagstart’ over duurzaamheid en afval gesproken met FM. Door hier aandacht aan te geven begon het onderwerp afval en duurzaamheid meer te leven en werd er meer betrokkenheid gecreëerd. Het verhogen van deze betrokkenheid en kennisniveau van de medewerkers was ook een noodzaak. Waarom scheiden we afval en waarom is duurzaamheid zo belangrijk? De nut en noodzaak van afvalscheiden laten inzien en hoe belangrijk de rol van FM in dit proces is. Het advies was tot slot om een speciale ‘afval training’ te bieden aan FM-medewerkers. Deze training gaat ervoor zorgen dat de FM-medewerkers echte afval champions en onderdeel van de doelstelling worden.

Het stappenplan geeft uitleg over de zes bovengenoemde thema’s en met een complementair werkdocument, tips & tricks en FAQ’s zorgt het voor een compleet overzicht van alle acties die een sportclub kan ondernemen voor afvalscheiding en -preventie. Het stappenplan fungeert als paraplu voor alle initiatieven en informatie rondom het thema afval voor sportclubs.

Om het stappenplan officieel te lanceren en de sportclubs te ondersteunen met implementatie van het plan wordt er een communicatietoolbox ontwikkelt voor web, print en social media. Deze toolbox wordt ter beschikking gesteld om bekendheid en betrokkenheid te creëren voor het stappenplan. Met samenwerkingspartners uit de sportsector zoals Kenniscentrum Sport en Bewegen en NOC*NSF wordt de lanceringscampagne ontwikkelt en het stappenplan verder verspreid.

Benieuwd naar het stappenplan? Deze is te vinden op de website van VANG Buitenshuis. Of beluister via Spotify de podcast over het stappenplan die is opgenomen met Kenniscentrum Sport en Bewegen.

Het winnende consortium van de BAM Bouw en Techniek, Paul de Ruiter en Halmos overtrof alle verwachtingen. Circulariteit en gezondheid hebben een prominente rol gekregen in het ontwerp. De oude portiersloge op de campus wordt geremonteerd en de materialen worden ingezet in de nieuwbouw. Gigantische boomstammen met studievides vormen de constructie van het atrium en de centrale trappen met veel hout en groen zorgen voor de gezonde omgeving.

Misschien wel de grootste parel van het gebouw, is de innovatieve klimaatinstallatie, gebaseerd op het Earth, Wind & Fire concept van Ben Bronsema. Het gebouw wordt een synthese van architectuur, bouwtechniek en installatietechniek, waarbij het klimaat primair wordt geregeld met behulp van bouwkundige elementen. Een klimaatcascade voor natuurlijke ventilatie en luchtbehandeling, een zonneschoorsteen voor het afzuigen van lucht en het oogsten van zonne-energie en een Ventecdak voor het versterken van de natuurlijke ventilatie. Dit concept zorgt voor een zeer energiezuinig, maar ook een gezond en behaaglijk binnenklimaat in gebouwen.

“Het circulaire onderwijsgebouw van 8.500m² wordt een van de duurzaamste universiteitsgebouwen van Nederland. Met deze impuls geven we verdere invulling aan onze ambities om een duurzame en levendige campus te realiseren voor onze studenten en medewerkers. Een gebouw met internationale allures, nauw verbonden met de stad”, aldus Ellen van Schoten, lid College van Bestuur EUR.

Inmiddels zijn de voorbereidende grondwerkzaamheden voor het nieuwe onderwijsgebouw gestart. Naar verwachting wordt het gebouw in het collegejaar 2022-2023 in gebruik genomen. PHI Factory blijft betrokken in het toetsingsteam in de uitwerking naar het uitvoeringsontwerp en als duurzaamheidsadviseur van de EUR.

Foto bovenaan pagina: Copyright Paul de Ruiter Architects – Beeld is impressie van de werkelijkheid

Een overzichtelijke en complete roadmap voor de ontwikkeling naar een afvalvrije campus. Hierbij is gekeken naar de verschillende invloedssferen waarin afval kan worden gereduceerd ofwel een waardevolle reststroom wordt:

• Inkoopfase
• Gebruiksfase
• Einde gebruiksfase

In elke fase is geformuleerd welke maatregelen en acties kunnen bijdragen en welke stakeholders van belang zijn. Deze roadmap geeft de TU Delft houvast om te ontwikkelen binnen hun huidige afvalcontract evenals richting een CO₂-neutrale en circulaire campus. Ook is de visuele roadmap een helder intern communicatiemiddel.