- FMHaaglanden
De Rijksoverheid werkt aan een duurzame economie voor de toekomst. Slim en zuinig omgaan met onze grondstoffen vermindert CO2-uitstoot en draagt bij aan de klimaatdoelstellingen. FMHaaglanden is facilitair dienstverlener van het Rijk en bedient in de Haagse regio zo’n 30.000 Rijksmedewerkers. De transitie naar een duurzame dienstverlening is één van de speerpunten van FMHaaglanden. FMH wil haar verantwoordelijkheid nemen en proactief de negatieve impact van haar producten en diensten op de aarde verkleinen. De eerste stap was het in kaart brengen van de impact van FMH en haar dienstverlening in samenwerking met TwynstraGudde: ‘FMH op weg naar econeutraal’. De volgende stap was het formuleren van een aanpak om de duurzaamheidsdoelstellingen naar de praktijk te brengen.
- Opdracht:
FMH is op zoek naar een aanpak die past bij haar organisatie. Duurzaamheid en impact bestaan immers uit vele aspecten, die niet altijd even makkelijk aan elkaar te relateren zijn. De nulmeting 'FMH op weg naar econeutraal' was een eerste stap om te bepalen waar FMH nu staat om zo te bepalen aan welke knoppen FMH kan draaien om verder te verduurzamen. Aan de hand van de uitkomsten van de nulmeting wilde FMH de duurzaamheidsambitie vertalen naar de verschillende diensten en een transitieplan om duurzame dienstverlening te realiseren.
- De PHI aanpak:
Om echt aan de slag te gaan met alle doelstellingen en ideeën van FMH schreven we een transitieplan. In het transitieplan staat stap voor stap beschreven welke stappen er genomen gaan worden om de FMH-doelstellingen te bereiken. Dit transitie plan werd voor 6 teams vertaald in praktisch plannen van aanpak.
Als laatste stap is het belangrijk dat alle FMH-medewerkers op de hoogte zijn van de doelstellingen en het transitieplan. Via een aantal routes zijn de doelstellingen het transitieplan in de organisatie gepresenteerd. Allereerst hebben we de PHI Accelerator ingezet om al gamend met alle FMH-medewerkers aan de slag te gaan met de duurzame doelstellingen. Daarnaast zijn we met verschillende teams in workshops aan de slag gegaan met het toepassen van duurzaamheid in ieders eigen functie. - Het resultaat:
Met het transitieplan en de plannen van aanpak is FMH aan de slag met het verduurzamen van haar dienstverlening. Naast deze documenten zijn FMH-medewerkers tijdens de FMH Duurzame Spelen en gedurende workshops aan de hand meegenomen hoe zij duurzaamheid een plekje kunnen geven in hun eigen werk. FMH-medewerkers gaan als expert van hun eigen werk aan de slag met de ambitie: een circulaire en CO2-neutrale facilitaire dienstverlening in 2030.


- RAI Amsterdam
‘Mensen samenbrengen, verbinden en inspireren door waardevolle ontmoetingen te organiseren en te faciliteren’ dat is waar de RAI zich iedere dag voor in zet. Als organisator en facilitator van diverse soorten events en vanuit hun maatschappelijke positie in Amsterdam wil de RAI ambitieuze stappen zetten op het gebied van duurzaam Real Estate. Hiermee kunnen ze niet alleen directe impact maken, maar ook hun klanten en bezoekers inspireren op het gebied van duurzaamheid.
- Opdracht:
De RAI onderneemt al jaren diverse initiatieven op het gebied van duurzaamheid. De afdeling Real Estate is een facilitator van de core business van de RAI. RAI Real Estate is verantwoordelijk voor de gebouwen op het RAI terrein en het RAI terrein zelf, waar potentieel veel impact kan worden gemaakt. Daarom was er behoefte aan een concreet doel en gestructureerde aanpak om dat doel te bereiken. PHI heeft ondersteunt in het formuleren van een visie, ambitie en strategie voor RAI Real Estate.
- De PHI aanpak:
Om te komen tot een gedragen en concreet resultaat hebben we eerst de huidige situatie onderzocht: wat gebeurt en leeft er al op het gebied van duurzaamheid? Welke initiatieven worden al uitgevoerd op dit gebied? Op basis van deze informatie is in de ambitiesessie de vertaling gemaakt naar een passende duurzaamheidsambitie en strategie voor de RAI Real Estate.
Om deze ambitie naar de praktijk te brengen, zijn in een gezamenlijke creatieve sessie de benodigde kansen geïnventariseerd voor het gebied, de bestaande bouw en eventuele nieuwbouw. Ten slotte hebben we deze kansen vertaald naar een concreet actieplan op de verschillende duurzaamheidsthema's, evenals een ondersteunende praatplaat.
- Het resultaat:
Om een optimale balans te creëren tussen haar werkzaamheden, de impact op haar directe omgeving en het klimaat is de volgende duurzaamheidsambitie gedefinieerd:
'Een energieneutrale en toekomstbestendige RAI Real Estate in 2030'
Om deze ambitie te realiseren gaat RAI Real Estate zich focussen op vier duurzaamheidsthema's vanuit de Sustainable Development Goals (SDG's):
- Water (SDG 6): slim en zuinig omgaan met schoon water en water hergebruiken.
- Energie (SDG 7): het verminderen van energieverbruik en inzetten op duurzame energie
- Duurzame steden (SDG 11): reduceren van logistieke stromen en gebruik maken van klimaatadaptieve en natuurinclusieve maatregelen
- Circulariteit (SDG 12): slim, circulair en flexibel gebruik van gebouwen, producten en materialen.
Hiermee is duurzaamheid een belangrijk uitgangspunt voor RAI Real Estate en al haar projecten en toekomstplannen. Het ambitiedocument, actieplan en praatplaat zijn hierbij duidelijke communicatiemiddelen. RAI Real Estate kan hiermee een krachtige en inspirerende duurzaamheidsambitie uitdragen en een voorbeeld zijn voor de rest van de organisatie, haar klanten en bezoekers.

- Gemeente Waddinxveen
PHI Factory begeleidt de gemeente Waddinxveen samen met Urban Matter en Adjust in de circulaire gebiedsontwikkeling Op Dreef. In de uitvraag werd meegegeven dat de gemeente de kennis over circulaire gebiedsontwikkeling graag breder wilde inzetten dan het projectteam. Dat lieten we ons geen 2 keer zeggen en daar gingen we dan ook volle bak mee aan de slag.
- Opdracht:
De Gemeente Waddinxveen heeft PHI gevraagd om hen te helpen met het verspreiden van kennis over circulariteit en circulaire gebiedsontwikkeling over de organisatie.
PHI heeft hiervoor de PHI Accelerator ingezet met een op maat gemaakt programma voor de gehele organisatie.
- De PHI aanpak:
We zijn voor dit project gestart met drie creatieve sessies voor de maatwerk modules. Op basis van de input en de voorbeelden die de gemeente Waddinxveen aan heeft gereikt in deze sessies, heeft PHI een uitwerking gemaakt van de nieuwe challenges.
Uiteindelijk hebben we 3 challenges geschreven:
- Op Dreef met circulariteit
- Op Dreef met circulaire gebiedsontwikkeling
- Op Dreef met circulair inkopen
Op 27 maart is Circulair op Dreef! van start gegaan met een enthousiasmerende kick-off bijeenkomst. De teams die meededen aan Circulair op Dreef zijn gemixt samengesteld, dat wil zeggen dat niet alle teamleden elkaar van tevoren al kenden. Dit zorgde ervoor dat veel collega’s weer nieuwe collega’s hebben leren kennen tijdens de game.
- Het resultaat:
Het resultaat was een tool voor de gemeente Waddinxveen die op basis van content speciaal geschreven voor de gemeente Waddinxveen en een look & feel in de huisstijl van de gemeente passend was voor de medewerkers van de gemeente. Door middel van uitdagende quizvragen en leuke acties waarin we medewerkers van de gemeente uitdaagden om de geleerde kennis om te zetten in actie leerden medewerkers meer over een circulaire economie en wat zij in hun werk kunnen bijdragen hieraan.

- Waterschap Hollandse Delta
Waterschap Hollandse Delta werkt op verschillende manieren aan hoogwaardige oplossingen voor eigen reststromen. Tijdens de week van de circulaire economie hebben zij een kansensessie georganiseerd voor hun medewerkers om een aantal reststromen circulair te verwaarden. Er zijn drie restproducten geselecteerd: beschoeiingen, koffiebekers en maaisel.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om een kansensessie over het verwaarden van reststromen voor te bereiden en te faciliteren. PHI heeft startups uit het SDG-ecosysteem geselecteerd die waarde kunnen toevoegen in de keten. In een interactieve sessie met 20 medewerkers van het waterschap zijn innovatieve ideeën en kansen opgehaald en uitgewerkt.
- De PHI aanpak:
Ter voorbereiding op de sessie en om een goed beeld te krijgen van de huidige situatie, hebben we per reststroom een expertinterview afgenomen. Met de experts hebben we de huidige ketens in kaart gebracht met processtappen, grondstoffen, energie en afval. Door hotspots in de keten te identificeren, wordt duidelijk waar een circulaire oplossing de meeste waarde toevoegt.
We zijn de kansensessie gestart met een flinke dosis inspiratie. We hebben de selectie van 10 startups uit ons SDG-ecosysteem gepresenteerd die waarde kunnen toevoegen in de keten van de specifieke restproducten. Vervolgens zijn de medewerkers in groepjes uiteengegaan en zijn er tijdens de beehive game allerlei ideeën gegenereerd. De meest kansrijke ideeën zijn op een poster geschreven en gepitched.
- Het resultaat:
De resultaten van de kansensessie zaten torenhoog op de R-ladder en kunnen vanaf morgen al in de praktijk gebracht worden, zoals het meenemen van je eigen koffiebeker of het overbodig maken van beschoeiing door een ander ontwerp van de oever.
De uitkomsten zijn samengevat in een onepager per reststroom. Daarin zijn zowel de huidige ketens gevisualiseerd, als de uitdagingen, oplossingen, het meest kansrijke idee en de actiehouders. Hiermee gaat waterschap Hollandse Delta intern aan de slag om de reststromen daadwerkelijk te verwaarden.

- Veiligheidsregio Utrecht (VRU)
Duurzaamheid is een belangrijk thema voor de Veiligheidsregio Utrecht (VRU). De consequenties van klimaatverandering hebben namelijk direct effect op de maatschappij en de kernactiviteiten van de veiligheidsregio. Daarom wil de VRU zich voorbereiden op de consequenties van klimaatverandering, maar zich ook inzetten op het beperken van deze consequenties door het verduurzamen van hun eigen organisatie. Hiermee vervullen ze als maatschappelijk organisatie een voorbeeldrol richting de maatschappij.
- Opdracht:
Duurzaamheid was al geborgd binnen de beleidsbeginselen van de VRU (2020-2023) en kwam tot uiting in verschillende initiatieven binnen de organisatie. Om een volgende stap hierin te zetten was er de behoefte om de huidige initiatieven te borgen in een heldere ambitie en aanpak voor de komende jaren. Deze ambitie en aanpak kunnen vervolgens meegenomen worden richting de volgende beleidsperiode (2024 tot 2027).
- De PHI aanpak:
Om te komen tot een concrete ambitie en gedegen adviesrapport voor de verduurzaming van de VRU hebben we eerste een analyse gedaan van de huidige situatie op het gebied van duurzaamheid op basis van deskresearch en interviews. De uitkomsten van deze interne analyse vormden het startpunt voor de ambitiesessie waarin een concrete ambitie, strategie en aanpak zijn geformuleerd. In de opvolgende kansensessie hebben we kansen op zowel het primaire als op het secundaire proces van de VRU geformuleerd. Ten slotte hebben we deze stappen samengebracht en verwerkt tot een uitgebreid adviesrapport welke is getoetst binnen de organisatie en wordt ondersteund door een visuele praatplaat.
- Het resultaat:
Met dit adviesrapport heeft de VRU handvatten waarmee ze de aankomende beleidsperiode (2024-2027) invulling kan geven aan de duurzaamheidsambities aansluitend op de nationale duurzaamheidsdoelstellingen.
Er zijn 4 duurzaamheidsthema's bepaald waarmee de VRU een bijdrage wil leveren aan een duurzame en veilige samenleving en de effecten van klimaatverandering zo veel mogelijk te beperken:
- Klimaat: het tegengaan van klimaatverandering door reductie van CO2-uitstoot.
- Circulair: hoogwaardig (her)gebruik van grondstoffen en materialen en het sluiten van de kringloop.
- Natuur: het waarborgen van een gezonde leefomgeving: het behouden en herstellen van de natuur en haar biodiversiteit.
- Sociaal: sociale duurzaamheidsaspecten zowel intern als extern.
Deze duurzaamheidsthema's komen terug in de routekaart waarin de kansen voor verduurzaming door de tijd zijn uitgezet en zijn uitgewerkt naar activiteiten met een actiehouder.

- Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond
Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond (VRR) is een overheidsorganisatie die namens de 13 gemeenten in de regio taken uitvoert op het gebied van rampenbestrijding, crisisbeheersing, risicobeheersing, brandweerzorg, ambulancezorg en geneeskundige hulpverlening. Het zorg dragen voor veiligheid, het bestrijden van incidenten, het beperken van gezondheidsschade en verstoringen van het dagelijks leven wordt steeds uitdagender naarmate de consequenties van klimaatverandering en sociale uitdagingen zich uitbreiden en erger worden. De klimaatverandering is daarmee onlosmakelijk verbonden met de Veiligheidsregio. De Veiligheidsregio voelt zich daarom verantwoordelijk om zich voor te bereiden op de consequenties van klimaatverandering en een bijdrage te leveren om deze consequenties te beperken.
- Opdracht:
Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond (VRR) heeft het manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) ondertekend. Daarom heeft de VRR PHI Factory opdracht gegeven om in co-creatie een MVI-actieplan op te stellen. Het huidige manifest MVI 2016 - 2021, maar ook naar het conceptmanifest dat vanaf 1 januari 2022 geldt zijn hiervoor het uitgangspunt.
- De PHI aanpak:
In deze opdracht hebben wij samengewerkt met Adjust, waarbij zij op inkooptechnisch-vlak hebben geadviseerd en het proces begeleid om een duurzame ambitie te stellen en deze te vertalen naar de praktijk aan de hand van duurzaamheidsdoelstellingen.
Onze werkwijze om te komen tot het nieuwe, gedragen, duurzame MVI-actieplan, is uitgewerkt in een 'roadmap' en door ons al velen malen succesvol toegepast. Onze benadering is opgebouwd uit 5 stappen:
1. Analyseren: 'wat is er al aan informatie?'
Om een goed beeld te krijgen van de huidige situatie en om niet op 0 te beginnen hebben we een analyse gedaan op de documenten die beschikbaar zijn (inkoopbeleid, beleidsplannen en procedures). Vervolgens hebben we verschillende interviews afgenomen. De conclusies uit deze interne analyse hebben we meegenomen als basis voor het vervolg.
2. Ambitie bepalen: 'waar willen we met elkaar heen?'
Tijdens een gezamenlijke ambitiesessie hebben we met de projectgroep de ambitie bepaald. Deze sessie bestond uit onder andere: het bepalen van de ‘why’, duurzame inspiratie en vervolgens het bepalen van de ambitie inclusief strategie. Het resultaat van deze sessie is uitgewerkt in een three-pager.
3. Inspireren: 'buiten naar binnen halen'
In deze sessie hebben we letterlijk de kennis van buiten naar binnen gehaald. We hebben verschillende organisaties uitgenodigd om hun ervaringen te delen rondom Maatschappelijk Verantwoord Inkopen.
4. Concretiseren: 'uitwerken van het MVI-actieplan'
In verschillende sessies hebben we de doelstellingen uit het MVI-actieplan vertaald naar concrete acties. Wat is er nodig om de doelstelling te behalen en uiteindelijk bij te dragen aan de ambitie? Al deze informatie is vervolgens uitgewerkt in een MVI – actieplan en een one – pager.
5. Activeren: 'het actieplan opleveren en alle stakeholders activeren!’
Als laatste stap is het belangrijk dat iedereen van het actieplan afweet. Dit hebben we via meerdere roadshows in de organisatie gepresenteerd. - Het resultaat:
Een visueel aantrekkelijk MVI-actieplan. Het MVI-actieplan bevat een ambitie voor 2027 en 2040 en deze hebben we vertaald naar acties. Aan de hand van deze acties kan de VRR aan de slag om stappen te zetten richting de geformuleerde ambitie. Om het actieplan eenvoudig te kunnen delen hebben we ook een one-pager opgeleverd met daarop een samenvatting van het MVI-actieplan. Deze one-pager is aan de hand van verschillende roadshow gedeeld met alle stakeholders in de organisatie.

- Gemeente Amersfoort
Gemeente Amersfoort is al hard aan de weg aan het timmeren in de transitie naar een circulaire economie. De Gemeente koopt jaarlijks voor 200 miljoen in. Een enorme spend om impact mee te maken in de transitie naar een circulaire en inclusieve economie. In het nieuwe coalitieakkoord van 2022-2026 is duurzaamheid een belangrijk thema voor de Gemeente; ‘een goed leven binnen de grenzen van onze aarde’. De afdeling Interne Dienstverlening & Advies (hierna IDA) wil met Maatschappelijke Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (hierna MVOI) bijdragen aan dit thema en ziet inkoop als een belangrijk instrument om deze duurzame ambities te behalen.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om de ambities op organisatieniveau te vertalen naar MVOI voor de Facilitaire afdeling (IDA) en deze naar de praktijk te brengen. Deze vertaling is samengevat in een MVOI-actieplan die voldoet aan de randvoorwaarden vanuit het MVOI Manifest die de Gemeente in oktober 2022 heeft ondertekend.
- De PHI aanpak:
Om te komen tot een MVOI-actieplan zijn we eerst gestart met een interne analyse van de organisatie. Vervolgens hebben we in co-creatie een ambitie voor duurzaamheid en MVOI geformuleerd voor IDA. Door middel van twee vervolgsessies hebben we de inhoud van het actieplan bepaald. Het actieplan is vervolgens samengevat in een visuele praatplaat.
- Het resultaat:
Er is een gedegen MVOI-actieplan ontwikkeld in co-creatie met de afdeling IDA. De ambities die geformuleerd zijn: Ambitie duurzaamheid: In 2030 is onze bedrijfsvoering 100% circulair en CO2-neutraal. Ambitie MVOI: In 2030 kopen we 100% van onze inkopen maatschappelijk verantwoord in en zijn we een opdrachtgever die de markt aanjaagt en verduurzaamt. De MVOI-thema’s van het Rijk zijn gekozen als kader. Door middel van het Ambitieweb is de prioritering van deze thema’s bepaald. Per thema is er een ambitie en doelstellingen bepaald. Ook zijn er per thema concrete acties geformuleerd die zorgen dat deze doelstellingen worden behaald. Als aanvulling voor de implementatie van de ambitie en het plan zijn er vier factsheets ontwikkeld voor vier verschillende productcategorieën, namelijk schoonmaak, mobiliteit, kantoorinrichting en repro & post. Deze factsheets kunnen gebruikt worden ter inspiratie bij een aanbesteding, om deze zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de duurzame ambitie van de Gemeente. De marktonwikkelingen binnen deze categorieën worden hierin besproken, inspiratie voor eisen en wensen die meegenomen kunnen worden in de aanbesteding en tips & tricks en die ter inspiratie kunnen dienen. Het actieplan is binnenkort te vinden op de website van PIANOo.
_thumbnail.jpg)
- InteriorWorks
InteriorWorks is specialist op het gebied van projectinrichting binnen de hospitality-, kantoor-, onderwijs-, en zorgbranche. Met vakkennis, flexibiliteit en een uitgebreid netwerk komen zij tot een passend interieur bij haar klanten. Interieur wordt dan ook gezien als een middel voor geluk en gezondheid op de werkvloer en niet als doel. InteriorWorks wil haar verantwoordelijkheid nemen in de duurzame transitie en zich inzetten voor een duurzamere wereld voor toekomstige generaties. Dit doen zij door directe positieve impact te realiseren via projecten bij klanten en indirect impact te maken door het goede voorbeeld te geven in de eigen bedrijfsvoering.
- Opdracht:
InteriorWorks zocht naar een passende positionering en strategie van duurzaamheid en een toekomstbestendig businessmodel om invulling te geven aan de toenemende klantvraag naar circulaire en duurzame oplossingen in de werkomgeving. PHI Factory is gevraagd om deze ambities concreet te maken en te vertalen naar een visuele roadmap en praatplaat.
- De PHI aanpak:
Het proces om te komen tot een duurzame ambitie en een visuele roadmap is te verdelen in een drietal stappen. Te beginnen bij het uitvoeren van een interne analyse wat ter input diende voor een ambitiesessie. Tijdens deze sessie hebben we de WHY en het definitiekader bepaalt, dit waren de eerste contouren van de duurzame visie en ambitie. Als de tweede stap hebben we de duurzame ambitie geladen met relevante thema’s en concrete acties in een kansen, - en prioritering sessie. Hier hebben we de keten als uitgangspunt genomen. Tot slot hebben we een actieplan per ketenonderdeel ontwikkelt, een roadmap van deze acties per jaar en een praatplaat van de opgestelde ambitie.
- Het resultaat:
‘In deze duurzaamheidstransitie willen wij echte impactmakers zijn. We kunnen dit bij uitstek doen door ons als kennispartner te profileren’
Deze rol als impactmakers en kennispartner betekent dat het ontwikkelen en onderhouden van kennis prioriteit krijgt. Duurzaamheid gaat hand-in-hand met kwaliteit, design en het welzijnsniveau van de eindgebruiker. Comfort, gezondheid en beleving staat voorop. Hierbij wordt constant de afweging gemaakt tussen beleving en duurzaamheid. Het eerlijke verhaal wordt verteld en de klant wordt zorgvuldig meegenomen in de afwegingen die hierin gemaakt kunnen worden.
InteriorWorks heeft de term duurzaamheid gekozen als kapstok, omdat deze definitie ruimte biedt voor een brede thematiek. Onder duurzaamheid vallen de volgende thema’s: welzijn, circulariteit en CO2.
- Binnen het thema welzijn wordt de focus gelegd op het creëren van een werkomgeving waarin werkgeluk, vitaliteit en design centraal staan. Met oog voor het inzetten van SROI en sociale ondernemingen binnen projecten.
- Binnen het thema circulariteit wordt de R-Ladder als uitgangspunt genomen, het onderzoeken en adviseren van innovatieve en duurzame grondstoffen en wordt er geëxperimenteerd met nieuwe verdienmodellen.
- Het thema CO2 geeft invulling aan het reduceren van zowel directe als indirecte CO2-uitstoot. In samenwerking met ketenpartners en waar mogelijk lokaal.

- NSI
NSI N.V. is een beursgenoteerde Nederlandse kantorenbelegger die zorgt dat haar klanten maximale productiviteit en groei bereiken. Dit doen ze door het bieden van de beste service en de meest flexibele vastgoedoplossingen in moderne, gezonde en duurzame kantoren op toplocaties. De focus voor het verduurzamen van de kantoren ligt op het verkleinen van het energieverbruik binnen de gebouwen.
- Opdracht:
NSI wil haar gebouwen verduurzamen. In samenwerking met INNAX heeft PHI Factory voor 3 gebouwen de kosten en baten van verschillende duurzaamheidsmaatregelen in kaart gebracht. Hierbij is per maatregel gekeken naar: - Investering - Energiebesparing - Verborgen CO2-voetafdruk van gebruikte materialen Hierbij is een afweging gemaakt over de gehele levenscyclus. Welke maatregelen hebben de laagste CO2 voetafdruk met hun materialen? Welke leveren de meeste energiebesparing op? En welke maatregelen zijn vanuit financieel oogpunt het meest aantrekkelijk op de lange termijn?
- De PHI aanpak:
Op basis van gebouwinspecties heeft INNAX-energiebesparingsonderzoeken uitgevoerd bij drie NSI gebouwen. Met deze onderzoeken is berekend wat het energieverbruik is per gebouw. Vervolgens is bepaald wat de energiebesparing en initiële kosten zijn van verschillende maatregelen, zoals isolatie en zonnepanelen. Vaak wordt alleen gekeken naar (de CO2-voetafdruk van) het energieverbruik van een gebouw. Echter ontstaat er ook veel CO2-impact in de keten. Denk hierbij aan het verkrijgen en verwerken van de materialen die gebruikt worden voor de productie van zonnepanelen of isolatiemateriaal. In het productieproces van deze materialen ontstaan broeikasgasemissies door het delven van grondstoffen, transport en het gebruik van energie. PHI heeft de verborgen impact hiervan inzichtelijk gemaakt met behulp van een berekening per maatregel. Vervolgens zijn voor zowel de CO2-emissies als het financiële plaatje berekeningen gemaakt over de gehele levensduur en zijn deze tegen elkaar afgezet: wat moet er aan de voorkant geïnvesteerd worden (in euro’s, materialen en CO2-emissies) om op de langere termijn een positieve impact te maken?
- Het resultaat:
Per gebouw is er een overzichtelijk afwegingskader gemaakt van de verschillende maatregelen. Met dit overzicht kan NSI de verschillende maatregelen beoordelen en onderling vergelijken op hun financiële- en klimaatimpact. Hiermee kan NSI een datagedreven keuze maken over welke maatregelen ze gaan doorvoeren om de klimaatimpact van hun gebouwen te verminderen.

- AM
Inspirerende en duurzame leefomgevingen bedenken en ontwikkelen, dat is de passie van AM (onderdeel van Koninklijke BAM Groep). Als gebiedsontwikkelaar zorgen zij in samenwerking met o.a. overheden, vastgoedbeleggers en bewoners voor kwaliteitsrijke gebieden om in te wonen, werken, winkelen en recreëren. AM gooit met haar gebiedsontwikkelingen het roer om en werkt toe naar een positieve impact, waarbij ze meer geven dan nemen: klimaatpositief in 2040. Dat doen ze door de ecologische voetafdruk van de bouw, gebouwen en van gebiedsontwikkeling drastisch te reduceren.
- Opdracht:
De stip op de horizon is om een klimaatpositieve gebiedsontwikkelaar te worden. Om deze strategie en de doelstelling te valideren, nog scherper te krijgen en vooral ook uit te werken naar de praktijk is PHI Factory gevraagd om samen met AM te verkennen hoe deze stappen gezet kunnen worden.
- De PHI aanpak:
Het proces om te komen tot de duurzame ambitie (AM Klimaatpositief) en het vertalen van de doelstellingen naar een praktisch plan is te verdelen in drie stappen. De eerste stap is een interne analyse gevolgd door een ambitiesessie waarin we samen met AM de WHY definiëren, het definitiekader bepalen en een passende strategie stellen die aansluit bij de ambitie. In de tweede stap maken we de vertaling naar activiteiten in de verschillende domeinen van AM. Met alle stakeholders aan tafel definiëren we kansen voor het behalen van de ambities en doelstellingen. In deze interactieve kansensessie wordt er ook gekeken naar prioritering en operationalisering en bepalen we hoe de impact en het effect van de activiteiten meetbaar gemaakt kunnen worden. In de derde stap wordt een visuele roadmap opgezet, ondersteund door een kernachtig actieplan op weg naar het behalen van de ambitie.
- Het resultaat:
De ambitiesessie heeft geresulteerd in een twopager met de ambitie ‘AM Klimaatpositief’. Hierin is het ambitieweb opgenomen dat is gebaseerd op het donutmodel van de circulaire economie, hierin staan zowel het sociale fundament als de planetaire grenzen aangegeven. Het model dient als kompas om richting te geven aan de transitie naar klimaatpositieve gebiedsontwikkeling en biedt één kapstok voor zowel de klimaatopgave als de toegevoegde waarden die AM belangrijk vindt. Het laat zien met welke impactgebieden AM aan de slag gaat; energie, circulariteit, mobiliteit, biodiversiteit, klimaatadaptatie en gebruik. Ook de sociale impactgebieden gezondheid en sociaal/inclusieve stad zijn hierin vertegenwoordigd. Per thema zijn meetbare indicatoren gedefinieerd, zoals bijvoorbeeld energieverbruik, MPGscore en het aantal doelsoorten om de doelen scherp te stellen.
Om heel helder te laten zien hoe AM de komende jaren aan de slag gaat met de duurzaamheidsambitie hebben we een visuele roadmap opgesteld. Met een visualisatie van een gebiedsontwikkeling en het koppelen van de ambitie en doelen aan jaartallen, is het heel concreet en zichtbaar waar de kansen liggen. De roadmap wordt ondersteund door een kernachtig actieplan met de rollen, randvoorwaarden en middelen waar AM gebruik van kan maken op weg naar klimaatpositief in 2040. Het dient als hulpmiddel om over het grote geheel na te denken en om richting te geven aan de keuzes die AM maakt en het beleid dat de organisatie voert op weg naar klimaatpositieve gebiedsontwikkeling. Met het ambitieweb, de roadmap en het bijbehorende actieplan als tastbaar resultaat kan AM de volgende stap zetten in het realiseren van haar ambitie.

- Luchtverkeersleiding Nederland
Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) zette begin 2019 een aanbesteding in de markt voor circulaire kantoorinrichting. LVNL ging samen met PHI Factory op zoek naar een circulaire partner om invulling te geven aan de werkomgeving voor de komende vijftien jaar. De aanbesteding draagt bij aan de ambitie van LVNL: volledig circulair en geen CO2-voetafdruk in 2030. Vanuit haar maatschappelijke rol vindt LVNL duurzaamheid belangrijk. De vernieuwing van het contract kantoormeubilair bood een kans om duurzaamheid te integreren en zichtbaar te maken binnen LVNL.
- Opdracht:
Het doel van de aanbesteding: het creëren van een circulaire werkomgeving waarin nieuw meubilair met virgin (nieuwe) materialen tot een minimum wordt beperkt en uit wordt gegaan van het reeds aanwezige meubilair bij LVNL. Om dit te bereiken is gezocht naar een circulaire partner om op basis van een langdurig partnerschap een prestatiegerichte overeenkomst af te sluiten voor tenminste 950 circulaire werkplekken. In eerste instantie voor vijf jaar, met optie tot verlenging op basis van te behalen KPI’s.
- De PHI aanpak:
Duurzaamheid was een relatief nieuw onderwerp voor LVNL. PHI Factory is daarom als expert circulair inkopen van het begin tot eind betrokken geweest en penvoerder van het programma van eisen. Om duurzaamheid en circulariteit ook na de aanbesteding te verankeren in de organisatie, is een kernteam duurzaamheid opgericht. Het kernteam duurzaamheid heeft voorafgaand aan de aanbesteding de duurzaamheidsambitie, doelstellingen en strategie opgesteld.
Marktconsultatie
Na het opstellen van de strategie en doelstellingen voor de aanbesteding, heeft LVNL een marktconsultatie gehouden door op bezoek te gaan bij verschillende marktpartijen. Dit met als doel een uitvraag te formuleren die maximaal zou inzetten op duurzaamheid én het betrekken en toegankelijk maken voor het MKB. Door de marktconsultatie kreeg het aanbestedingsteam beter zicht op het speelveld en konden zij de interne organisatie meenemen in de ambities. Door middel van kennisoverdracht, regelmatig overleg en het tonen van de mogelijkheden is draagvlak gecreëerd en zijn stakeholders meegenomen in de duurzaamheidskansen van deze aanbesteding.
De Europese aanbesteding van LVNL bestond uit twee fases:
Fase 1: Voorselectie op basis van geschiktheidseisen en een referentie project
De scope van de aanbesteding bestond onder andere uit het onderhouden en refurbishen van de bestaande inventaris van LVNL (tenminste 950 werkplekken). Er is rekening gehouden met het gefaseerd vervangen van de werkplekken. De referentieopdracht vroeg om een project van minimaal honderd circulaire werkplekken. Dit maakte het voor het MKB ook mogelijk om in te schrijven.
Fase 2: Inschrijving op basis van een Plan van Aanpak
Op basis van de voorselectie kon LVNL maximaal vijf partijen selecteren die een plan van aanpak mochten opstellen. Uiteindelijk hebben vier partijen een referentieproject ingediend. Daarvan is een ranking gemaakt.
Gunning
In de gunningscriteria van het Plan van Aanpak was de verdeling 80% kwaliteit en 20% prijs. De overige gunningscriteria waren:
- Hoe gaat de inschrijver invulling geven aan de rol van circulaire partner van LVNL? Focus: ontwikkeling gedurende het contract en een groeimodel (inclusief mogelijke KPI’s).
- Wat is de visie op en wijze van samenwerken tussen de inschrijver en LVNL? Focus: ontwikkelen van de samenwerkingsrelatie om de duurzaamheidsambities van LVNL te behalen.
- Hoe gaat de inschrijver invulling geven aan meubelmanagement? Focus: het in kaart brengen van de huidige inventaris en visie op het meubelmanagement gedurende de looptijd van het contract.
- Het resultaat:
Op basis van deze uitvraag is de opdracht gegund aan het consortium met hoofdaannemer Objectform in samenwerking met Buro Logge, Vepa, Lutterman Projectinrichting en Ex Interiors. Zij zijn verantwoordelijk voor het meubelmanagement en beheren van de inventaris door middel van managementrapportages. Het uitgangspunt van het contract is om de afspraken te benaderen vanuit belonen en samen groeien, niet vanuit sancties en boetes. LVNL is daarna aan de slag gegaan met het uitwerken van de ambitie, in een uitvoeringsprogramma en roadmap.
"Het is een uitdaging om te beoordelen wie nu echt de juiste circulaire/duurzame partner is. Ondersteuning van een duurzaamheidsexpert is voor ons van grote waarde gebleken." - Mark Bottinga
Geleerde lessen
- Het is zeer waardevol gebleken om voorafgaand aan het aanbestedingstraject de visie, ambitie en doelstellingen op organisatieniveau uit te werken. Dit zorgt voor draagvlak en dient als kapstok voor de ambities in de aanbesteding. Omdat er een duidelijke strategie voor duurzaamheid en circulariteit is, kan deze makkelijker worden meegenomen bij volgende aanbestedingen.
- Kijk verder dan alleen de inschrijving. Zoek een circulaire partner in plaats van een goed geschreven inschrijving.
- De aanbesteding en het contract zijn meer geënt op samenwerking op basis van vertrouwen dan op ingebouwde safeguards in het contract. Niet eerder was op deze manier een uitvraag in de markt gezet. Daardoor was er extra aandacht nodig voor de juridische gevolgen. Blijf gedurende het proces met elkaar in gesprek om zo tot de beste oplossing te komen.
- De uitvoering van een contract circulaire kantoorinrichting vergt een cultuurverandering binnen de organisatie. De oude manier van werken, waarbij de opdrachtgever eenzijdig een opdracht uitzet bij de opdrachtnemer, is niet meer van toepassing. De opdrachtgever formuleert een behoefte, die de opdrachtnemer vanuit de afgesproken (duurzaamheid)doelstellingen vervult.
Tips:
- Probeer uw uitvraag zo open mogelijk te houden. Gebruik een marktverkenning/dialoog om te zien wat er nodig is om ook unusual suspects te laten inschrijven.
- Zorg dat iedereen binnen de organisatie op tijd aanhaakt en het kennisniveau op peil is.
- Haal expertise uit de markt om de juiste vraag te formuleren. Zij zijn in dit geval de expert, niet de inkoper. De markt kan u inzicht geven in wat haalbaar is.
- Het doorbreken van oude gewoontes is essentieel. Begin vroeg met het creëren van draagvlak.
Hoe Luchtverkeersleiding Nederland een circulair partnerschap aanvliegt
Factsheet LVNL zoekt circulaire partner
Persbericht van Europese aanbesteding: Partner voor Circulaire Kantoorinrichting

- Erasmus Universiteit Rotterdam
Op campus Woudestein wordt in opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) een nieuw sportgebouw gerealiseerd. Deze wordt gelijktijdig met het nieuwe Multifunctionele Onderwijsgebouw (MFOII) opgeleverd. MFOII moet één van de meest duurzame onderwijs gebouwen van Nederland worden. De duurzaamheid van het sportgebouw blijft echter achter.
- Opdracht:
De EUR heeft Remmers, VenhoevenCS en abcnova, onder leiding van PHI Factory, gevraagd extra kansen voor groen, circulariteit en BREEAM te identificeren. Op deze manier sluit het sportgebouw beter aan bij de ontwikkeling van een duurzame campus.
- De PHI aanpak:
PHI Factory heeft een tijdelijke werkgroep ingericht om op zoek te gaan naar de extra kansen voor het verduurzamen van het sportgebouw. Drie aspecten waren hierbij van belang.
1. Groenvoorziening Het sportgebouw blijft in groenbeleving van de eindgebruiker achter op MFOII. De stenenbinnenstraat met de betonnen wanden accentueren een hardere robuuste stijl. De landschapsarchitect van MFOII is betrokken om de kansen voor een groener Sportgebouw in kaart te brengen.
2. Circulariteit Gezocht is naar kansen om de circulariteitsprestatie omhoog te brengen. Enerzijds voor een verbetering van de milieuprestatie van het gebouw en anderzijds voor de beleving van de gebruikers. Hierbij is de samenwerking gezocht met GBN die in het juiste tijdsbestek een jeugdinrichting in Zeist zal amoveren (slopen) waarbij onderdelen gemined kunnen worden voor het Sportgebouw.
3. BREEAM-in-use Deze meetlat borgt een brede prestatie op duurzaamheid. De maatregelen die naar voren komen in deze notitie hebben impact op de energieprestatie, waterbesparing, ecologie en de milieuprestatie. De kansen die de werkgroep heeft geïdentificeerd maken het certificeringsniveau Outstanding waarschijnlijk. Dit is in lijn met de BREEAM-certificering van het MFOII-gebouw.
- Het resultaat:
Vanuit de tijdelijke werkgroep hebben we verschillende marktpartijen gesproken, van urban miners tot landscapsarchitecten. Hieruit zijn 25 kansen genoemd voor het verduurzamen van het sportgebouw. Al deze kansen zijn uitgewerkt in maatregelen. De maatregelen zijn onderverdeeld in de thema’s groen, circulariteit en BREEAM-credits. Daarnaast is onderzocht wat de consequenties van deze maatregelen zijn op het gebied van planning, kosten en kwaliteit en er is een nadere financiële onderbouwing van de aanbevolen maatregelen gemaakt. In vervolg hierop is gekeken naar de impact van de desbetreffende maatregelen. Op basis van deze verantwoording heeft de werkgroep een aanbeveling voor een set aan maatregelen gedaan op basis van impact en zichtbaarheid in relatie tot de kosten die daarmee gemoeid zijn.

- Erasmus Universiteit Rotterdam
De Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) wil verduurzamen. Voor de zichtbaarheid van duurzaamheid is het belangrijk dit ook tot uitdrukking laten komen op de campus. En dit kan bij uitstek door een ‘groene campus’! Daarnaast draagt een groene campus bij aan een beter werk- en studeerklimaat. Vele stappen zijn al gezet. Zo komen bij de realisatie van het nieuwe MFOII-gebouw dit soort aspecten al tot uitdrukking.
- Opdracht:
De EUR heeft PHI Factory gevraagd om als facilitator en sparringpartner mee te werken aan het formuleren en vormgeven van de groenvisie.
- De PHI aanpak:
Tijdens een door PHI Factory georganiseerde en begeleide brainstormsessie met verschillende stakeholders van de EUR zijn de mogelijkheden geïnventariseerd om de natuurwaarde en biodiversiteit van de campus te versterken. Met deze informatie is een eerste aanzet gemaakt voor een integrale visie op een groene campus voor de EUR. De sessie heeft daarnaast input geleverd voor een duurzaam groenbeheer van de campus. Deze input kan worden meegenomen bij de aanbesteding Parkmanagement. Tijdens de brainstormsessie is er verder in groepjes een toekomstvisie voor de groene campus gevormd aan de hand van de plattegrond van de campus. Vervolgens is gekeken naar op welke manier deze visie ook daadwerkelijk naar de praktijk kan worden gebracht. Dat hebben we gedaan door doelstellingen te formuleren op de thema’s flora, fauna, mens en beheer. Afsluitend is tijdens de brainstormsessie geïnventariseerd wat ervoor nodig is om de opgehaalde mogelijkheden ook daadwerkelijk naar de praktijk te brengen.
- Het resultaat:
Alle opgehaalde input is gebundeld in een threepager, die later wordt uitgewerkt tot een uitvoeringsplan. Dit kan door de EUR worden gebruikt als praktisch handvat om de komende jaren aan de slag te gaan met het vormgeven van een groene campus.

- VANG Buitenshuis
Rijkswaterstaat staat aan de lat voor de uitvoering van het programma VANG (Van Afval Naar Grondstof) Buitenshuis, een programma dat de KWD (kantoor, winkel en diensten) -sector helpt om het restafval te halveren. Het doel van dit meerjarenprogramma is om meer te recyclen, minder grondstoffen te gebruiken en zo een stap te zetten naar een circulaire economie. Tijdens het uitvoeren van dit programma werd het potentieel en de kansen zichtbaar die binnen het facilitaire werkveld liggen. Rijkswaterstaat wil een goed beeld krijgen van dit werkveld en hoe zij met het programma VANG Buitenshuis een rol kunnen spelen in het voorkomen, optimaliseren en circulair verwaarden van reststromen voor deze branche.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om een verkenning uit te voeren naar het facilitaire speelveld en het potentieel van deze branche, zodat de Facility Managers met hun inkoop en verkoopprocessen kunnen fungeren als vliegwiel voor het verduurzamen van de keten op het gebied van afvalpreventie. Daarnaast is de potentie onderzocht voor VANG Buitenshuis om een actieve rol te spelen binnen de verschillende facilitaire diensten in de branche. Er zijn zes impactvolle facilitaire diensten onderzocht, namelijk: catering-, vergader- en evenementenservice, werkomgeving, ICT, bedrijfskleding, schoonmaak en repro en kantoorbenodigdheden. Per dienst is gekeken naar de volwassenheid van de markt en de kansen op het gebied van circulariteit.
- De PHI aanpak:
Allereerst is het totaalaanbod aan facilitaire dienstverleners onderzocht en de grote hiervan. Vervolgens is er per facilitaire dienst inzichtelijk gemaakt welke partijen hierin actief zijn en wat de grootste grondstofstromen en CO2 -drijvers zijn binnen de desbetreffende dienst. Ook is gekeken naar de volwassenheid van de marktpartijen werkzaam in de dienst en de ontwikkelingen die invloed hebben op de bedrijfsvoering van deze partijen. Voor verdere verdieping van deze diensten en het toetsen van het draagvlak voor een samenwerkingsvorm vanuit VANG Buitenshuis, zijn er tien facilitaire aanbieders geïnterviewd. Zowel single service, multi-service als integrated FM partijen. Het doel van de interviews was het achterhalen van het potentieel van deze partijen op het gebied van afvalpreventie en reductie. Wat ervaren zij als obstakels? Waar hebben de partijen behoefte aan om stappen te kunnen zetten op het gebied van afval? Staan de partijen open voor een samenwerkingsvorm vanuit VANG Buitenshuis? Deze vragen zijn verwerkt in een advies naar VANG Buitenshuis hoe zij een passende rol kunnen aannemen in het verduurzamen van het facilitaire werkveld. Het advies is samengevat in een overzichtelijke visuele plaat, zoals hierboven te zien.
- Het resultaat:
De facilitaire partijen zijn zich bewust van hun invloedsfeer en erkennen hun rol in het behalen van zowel eigen circulaire ambities, als die van de opdrachtgever. Om deze ambitie verder te vertalen naar de praktijk is er behoefte aan kennis ontsluiting en het delen hiervan met concullega’s. VANG Buitenshuis is geadviseerd om als verbindende schakel de gap tussen wet- en regelgeving en de markt te verkleinen. Dit kan door middel van een ‘ondersteuningspakket’ bestaande uit VANG Buitenshuis ’s expertise, inhoudelijke kennis, financiële middelen, ervaring en mogelijk risico’s en kansen waarmee VANG Buitenshuis bedrijven een helpende hand biedt. Vanuit deze behoefte aan kennisdeling kwam naar voren dat merendeel van de geïnterviewde partijen open staat voor een samenwerkingsvormen waarin VANG Buitenshuis een faciliterende rol kan spelen. Als vervolg van het speelveldonderzoek is VANG Buitenshuis in samenwerking met PHI Factory een FM-koplopersgroep gestart. In deze koplopersgroep is een selecte groep facilitaire partijen aan de slag gegaan met het experimenteren met afval(preventie). Individueel en in een drietal georganiseerde bijeenkomsten. De focus van de groep richt zich op afvalpreventie, het voorkomen van afval en toewerken naar zero waste. Het doel van de koplopersgroep is dat de betrokken partijen hun diensten leren aanbieden met minder materiaalgebruik. Het gevolg daarvan is afvalvermindering bij hun klanten. De koplopersgroep loopt tot Q1 2023.

- Luchtverkeersleiding nederland
Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) is verantwoordelijk voor de veilige en efficiënte afhandeling van het vliegverkeer in het Nederlandse luchtruim. Vanuit haar maatschappelijke functie voelt de organisatie zich verantwoordelijk voor een duurzame wereld van morgen en werkt met prioriteit aan het verduurzamen van haar bedrijfsprocessen. LVNL is zich steeds bewuster geworden van het belang van de omgeving en de gebruikers: meerwaarde bieden voor de klant en rekening houden met de omgeving door de impact van luchtvaart te minimaliseren. LVNL wil waarde creëren voor Nederland, haar klanten en partners en heeft daartoe doelstellingen voor 2030 geformuleerd op het gebied van klimaat, circulariteit en gezond & sociaal.
- Opdracht:
Onderdeel van deze doelstellingen is het verduurzamen van de LVNL gebouwen. PHI Factory heeft in samenwerking met Innax, LVNL ondersteund met het opstellen van een routekaart voor de verduurzaming van de LVNL gebouwen met daarbij specifieke aandacht voor het hoofdkantoor van LVNL op Schiphol-Oost. De routekaart geeft antwoord op de vragen: • Welke fysieke aanpassingen aan de LVNL gebouwen zijn er op korte, middellange (2030) en lange termijn (2050) nodig om de duurzaamheidsdoelstellingen van LVNL te realiseren, te blijven voldoen aan wet- en regelgeving en op termijn tevens te voldoen aan de Paris Proof doelstellingen? • Op welk moment in de tijd moeten fysieke aanpassingen uitgevoerd worden? • Wat zijn hiervoor de benodigde investeringskosten, wat zijn de baten (niet alleen in geld uitgedrukt, maar ook in energieverbruik en CO2- reductie) en wat is de terugverdientijd van de investeringen?
- De PHI aanpak:
Om aan te sluiten bij de eerder opgestelde duurzame doelen van LVNL, hebben wij het door PHI eerder opgestelde duurzaamheidsprogramma als kapstok gebruikt voor het opstellen van de routekaart. Alle fysieke aanpassingen zijn in beeld gebracht en onderverdeeld in de drie pijlers van LVNL; klimaat, circulariteit en gezond & sociaal. Op basis van de beschikbare informatie heeft Innax energieanalyses uitgevoerd van meerdere LVNL gebouwen op luchthavens in Nederland. Met deze analyse is berekend wat het energieverbruik is per gebouw en hebben we inzichtelijk gemaakt welke fysieke ingrepen er genomen moeten worden om de gestelde Paris Proof Score te behalen. Door te werken naar een goede Paris Proof Score draag je bij aan het terugdringen van broeikasgassen die ontstaan door de energievraag. Voor elke maatregel heeft Innax ook inzichtelijk gemaakt welke investeringskosten er benodigd zijn en welke baten het heeft. Voor de Paris Proof Score wordt uitsluitend gekeken naar het energieverbruik van het gebouw. Maar er kan ook verborgen CO2-impact ontstaan door de materialen die gebruikt worden, zoals de aanschaf en het gebruik van zonnepanelen of isolatiemateriaal. In het productieproces van deze materialen ontstaan broeikasgasemissies door het delven van grondstoffen, transport en het gebruik van energie. Om de impact hiervan zichtbaar te maken, heeft PHI met behulp van een berekening per maatregel een inschatting gemaakt van deze verborgen impact.
- Het resultaat:
Met een visueel aantrekkelijke routekaart die onderbouwd is met een rapport, zijn de benodigde fysieke aanpassingen inzichtelijk gemaakt en in de tijd uitgezet. Hierbij zijn ook de beoogde investeringskosten en baten in beeld gebracht. Hiermee kan LVNL de volgende stap zetten in het verduurzamen van haar gebouwen.

- Gemeente Waddinxveen
Gemeente Waddinxveen gaat het gebied De Dreef, vlak bij het centrum van Waddinxveen, ontwikkelen tot een aantrekkelijk gemengd woongebied met 175 appartementen gericht op betaalbaarheid en zorg. Circulariteit is een belangrijk leidend principe bij deze gebiedsontwikkeling. Om de planvorming te optimaliseren heeft de gemeente Waddinxveen de wens om in een vroeg stadium een gebiedsontwikkelaar te betrekken voor de circulaire gebiedsontwikkeling. Voor het echter zover is dienen eerst de circulaire kansen van het gebied in kaart gebracht te worden. Na een zorgvuldige afweging, het toetsen met de markt en het maken van keuzes zal de aanbesteding op de markt gezet worden.
- Opdracht:
Wij zijn gevraagd om samen met de gemeente de circulaire kansen van het gebied in kaart te brengen en daarvoor breed draagvlak te creëren binnen de organisatie. Daarbij is het belangrijk dat de ervaringen die worden opgedaan met circulaire gebiedsontwikkeling worden geborgd binnen de gemeente. Na een succesvolle afronding van dit proces zullen wij de aanbesteding begeleiden en op de markt gaan zetten. Voor dit advieswerk hebben wij een samenwerking ingericht bestaande uit drie partijen met ieder een complementaire specialisatie; circulaire gebiedsontwikkeling door Urban Matter, aanbesteden door Adjust Consulting en het borgen van het leereffect en projectmanagement door PHI Factory. Hierin hebben wij de rol van hoofdaannemer.
- De PHI aanpak:
Voor ons is circulair ontwikkelen van een gebied niet meer alleen ‘het stapelen van uitsluitend stenen’. Het gaat om integrale projectontwikkeling van een gebied waarbij thema’s als energie, gemeenschapszin, lokale economie en gezondheid & welzijn afgewogen aan bod komen. Integraal ontwikkelen betekent het continu afwegen van de verschillende ontwikkeldoelen oftewel een iteratief lerend proces, opdat de som der delen optimaal bijdraagt aan het gestelde doel. Het eindresultaat is een toekomstbestendige en geliefde woonwijk waar bewoners trots zijn en eigenaarschap willen tonen. De wijk is veerkrachtig en kan anticiperen op veranderende behoeften en innovaties. Een integraal afwegingskader zal als instrument gebruikt worden om inzicht te geven in de circulaire kansen en het advies om keuzes te maken tussen de verschillende circulaire ambities. Om te komen tot dit afwegingskader, doorlopen we verschillende stappen tot aan het besluitvormingsproces. We starten met deskresearch en interviews om verschillende onderwerpen in beeld te krijgen. Ook richten wij een dialoogcommissie in om de kwaliteit in het proces te borgen en op de hoogte te blijven van de nieuwste technieken en ontwikkelingen. Om invulling te geven aan de uitvraag voor de circulaire gebiedsontwikkeling, organiseren wij vijf workshops. Samen met betrokkenen uit de verschillende domeinen van de gemeente Waddinxveen gaan we aan de slag met de verschillende thema’s. Hiermee zorgen we voor een breed draagvlak, snelle voortgang en begrip voor elkaars belangen.
- Het resultaat:
Deze stappen leiden tot een rapportage waarin de circulaire ambities voor De Dreef zijn geborgd inclusief een proces om te evalueren, bij te sturen en te innoveren van elke stap die we gaan zetten met zowel ambtelijke als bestuurlijke afstemming. Het bevat een overzichtelijk gepresenteerd kansenoverzicht en een integraal en gevalideerd afwegingskader dat later in het proces gebruikt wordt voor onder andere de beoordeling van marktpartijen en inschrijvingen. Het delen van kennis is essentieel in de transitie waar we voor staan. Om het leereffect van circulaire gebiedsontwikkeling als katalysator verder te vergroten borgen we de geleerde lessen in leerprogramma’s die afgestemd zijn op verschillende stakeholders in het gebied en binnen de gemeente. We integreren het leerproces in een omgeving die uitdaagt, enthousiasmeert én activeert met ons online gamified leerplatform.
Bron afbeelding: Urban Matter (https://www.urban-matter.nl/2020/06/10/happy-citizen/)

- Vinkbouw
Naast dat PHI Factory in de uitvoering van projecten betrokken is, ondersteunen we ook regelmatig bedrijven in het tenderproces en bij conceptontwikkelingen.
- Opdracht:
Voor een prachtige tender voor een kavel in Amsterdam heeft Vinkbouw PHI Factory gevraagd om hen en het team te ondersteunen een sterke duurzaamheidsvisie neer te zetten.
- De PHI aanpak:
Voor deze opgave hebben we de stadsdonut van Amsterdam vertaald naar een integrale ontwerpvisie. In het midden is het sociale fundament zichtbaar: hoe we met dit woningbouwproject maximale waarde kunnen creëren voor bewoners en maatschappij. De buitenste ring geeft het ecologische plafond aan: hoe we de milieu-impact van dit project kunnen minimaliseren en circulaire en klimaatneutrale woningen kunnen realiseren.
- Het resultaat:
Passend binnen de hoge duurzaamheidsambities hebben we gebruik gemaakt van een zeer slim klimaatconcept: het Earth Wind & Fire (EWF)-concept. Geïnspireerd door de intelligentie van de natuur (biomimicry), zijn o.a. windkracht en zonnewarmte de drijvende krachten achter het ventilatiesysteem. Dit resulteert in een zeer energiezuinig, maar ook gezond en behaaglijk binnenklimaat. Met deze slimme en integrale ontwerpstrategie wordt het gebouw een synthese van architectuur, bouwtechniek en installatietechniek, waarbij het klimaat primair wordt geregeld met behulp van bouwkundige elementen (zie afbeelding).

- KondorWessels Projecten
Als expert duurzaam en circulair bouwen ondersteunt PHI Factory regelmatig ontwikkelaars in het proces om een visie & ambitie voor een gebied vorm te geven. Zo ook voor KondorWessels Projecten in Arnhem.
- Opdracht:
Voor een ambitieuze tender voor een kavel in Arnhem heeft KondorWessels Projecten PHI Factory gevraagd om inspiratie en expertise in te brengen op het gebied van duurzaamheid (circulair & materiaalslim, aanpasbaar & flexibel, energie positief en klimaatbestendig & natuur inclusief).
- De PHI aanpak:
Naast dat PHI Factory KondorWessels Projecten heeft ondersteund met expertise en inspiratie op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling, zijn we aan de slag gegaan om dit te matchen met de duurzaamheidsambities van de gemeente Arnhem. Op basis daarvan hebben we een sterke visie vormgegeven voor de ontwikkelopgave.
- Het resultaat:
In lijn met de Structuurvisie Arnhem 2020 hebben we in samenwerking met verschillende partijen een plek gecreëerd waar jong en oud weer dichter bij de natuur kunnen komen, waar natuur meer de ruimte krijgt en ook zichtbaarder wordt. Oude materialen krijgen een nieuw leven en bewoners delen hun energie én mobiliteit. Om die visie te borgen hebben we een integrale benadering van materiaal, energie, klimaat en natuur gehanteerd. Met als doel: een positieve bijdrage aan het welzijn van de bewoners én de natuur.

- DGBC
In het Klimaatakkoord zijn voor de gebouwde omgeving doelen uitgewerkt en afspraken gemaakt om de CO₂-uitstoot te verminderen. Voor de utiliteitbouw, waar de kantorensector onder valt, werkt de Dutch Green Building Council (DGBC) met alle partners aan het Deltaplan Duurzame Renovatie. De DGBC is een landelijke maatschappelijke organisatie die door middel van kennis, tools en innovaties hun partners in staat stelt om de gebouwde omgeving te verduurzamen. Zij werken samen aan het concreet en meetbaar maken van duurzaamheid om de klimaatambities te realiseren.
- Opdracht:
Één van onze oprichters, Yvette Watson, is op vrijwillige basis voorzitter van de werkgroep Kantoren, waar diverse vertegenwoordigers vanuit de bouwsector zijn aangesloten: zowel eindgebruikers (FMN en CREME), beleggers (IVBN), financiers (o.a. ING), uitvoerders en andere stakeholders. Een continu proces om organisaties te inspireren en activeren om hun gebouwen te verduurzamen naar Paris Proof.
- De PHI aanpak:
Met het Deltaplan Duurzame Renovatie werken we toe naar een Paris Proof gebouwde omgeving in 2050. 70 kWh per m² per jaar op de meter, fossielvrij, energie lokaal opgewekt, met slimme opslag. Dit moet allemaal leiden tot een CO₂-reductie van 95%. Vanuit de werkgroep Kantoren brengen we nog een tweede geluid: 'In 2050 zijn we veel meer dan Paris Proof'. De energietransitie kan niet los gezien worden van andere belangrijke maatschappelijke vraagstukken zoals de transitie naar een circulaire economie, een veilige en gezonde leefomgeving en een inclusieve en sociale maatschappij.
- Het resultaat:
Een aantal mooie stappen zijn al gezet door de werkgroep: - Een visie op de sector is geschreven: https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/visie-op-de-sector/ - Scenario’s over de technische mogelijkheden voor de sector zijn opgesteld, met de aan deze doorrekening verbonden investeringskosten https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/scenarios/ - Acties en doelen van de routekaart zijn in zes categorieën verdeeld: https://dgbc.foleon.com/paris-proof/routekaart-kantoren/acties/ - Er is een procesflow voor bedrijven om een routekaart naar ParisProof te maken voor je eigen gebouw(portefeuille) gemaakt. - Een lijst van veertien slimme tools en proces-aanpakken om tot concrete maatregelen te komen om je gebouw te verduurzamen is beschikbaar gemaakt: https://www.dgbc.nl/paris-proof-partnertools-258 Om nog een stap verder te gaan zijn we samen met een gedreven team bezig met een oplossing om de verduurzaming van de gebouwde omgeving te versnellen, door een vehikel te maken als het VVE construct (vigerende wetgeving). Een VVE is wettelijk verplicht om de kosten voor meerjarenonderhoud te begroten en te reserveren. Wat nu als wij dezelfde vehikel gebruiken voor de verduurzamingsopgave van de utiliteitsbouw? Eigenaar en huurder sparen samen voor het ParisProof maken van het gebouw gekoppeld aan het verduurzamingsplan van het specifieke gebouw. Vanuit de werkgroep Kantoren van DGBC hebben we de berekening 'platgeslagen' en dan kom je op basis van de 34 miljard investering die nodig is voor de totale sector, op basis van het aantal m2 en de resterende tijd tot 2050 uit op meer behapbare getallen; gemiddeld 9,- euro per m2 per jaar voor een eigenaar en voor een huurder. Dat lijkt ineens heel overzichtelijk en realistisch. Samen met Dudok zijn we nu aan het kijken hoe dit in wet- en regelgeving kan worden geborgd om vervolgens draagvlak te gaan creëren bij de gebouweigenaren, huurders en de politiek. Zo zorgen we ervoor dat het gezamenlijk sparen voor het verduurzamen van gebouwen de norm wordt, zowel voor gebouweigenaren als huurders.

- Provincie Noord-Holland
De Provincie Noord-Holland is zich bewust van de grote uitdagingen die de wereld het hoofd moet bieden. Om dat te kunnen doen, zijn wetenschappers, studenten, betrokken burgers en medewerkers van de Provincie Noord-Holland nodig die een bijdrage willen leveren aan een gezonde, duurzame, vrije wereld met gelijke kansen voor iedereen. De Provincie Noord-Holland heeft reeds een aanzet gedaan voor een duurzaamheidsbeleid waarin de Sustainable Development Goals een plek hebben gekregen. Deze wilde ze vertalen naar het inkoopbeleid.
- Opdracht:
De Provincie Noord-Holland heeft PHI Factory en Adjust gevraagd om een nieuw, gedragen duurzaam inkoopbeleid op te leveren. In de scope van de opdracht zat tevens een implementatieadvies en trainingen om de medewerkers mee te nemen in dit nieuwe beleid. Hierin vervulde PHI Factory de rol van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen expert en Adjust die van Inkoopexpert.
- De PHI aanpak:
Om te komen tot een nieuw, gedragen duurzaam inkoopbeleid, is in co-creatie met de Provincie Noord-Holland een proces doorlopen in 5 stappen: Interne analyse: Voor de interne analyse zijn de beschikbare documenten van de Provincie geanalyseerd door deskresearch en zijn er een aantal interviews gehouden. Dit alles om niet op nul te beginnen, maar gebruik te maken van alles wat er al in de organisatie aanwezig is. Strategie en ambitie bepalen: In stap 2 zijn we aan de slag gegaan met het bepalen van de strategie en ambitie. Dit hebben we gedaan door middel van een aantal interactieve visie- en ambitiesessies met betrokken stakeholders. De uitkomsten van de ambitiesessies zijn vertaald in een onepager met de vier kernpunten waar de provincie zich in haar inkoopbeleid op wil richten: circulair, klimaatneutraal, sociaal en ethisch. Deze kernpunten zijn in samenspraak met de betrokkenen verder uitgewerkt. Gedeputeerde Zita Pels: “Met het inkoopvolume van de provincie, kunnen en moeten we echt een verschil maken. Door deze 4 thema’s als leidraad te gebruiken bij onze inkopen, nemen we in de eerste plaats zelf onze verantwoordelijkheid om onze klimaatdoelen te behalen en geen verdere schade toe te brengen. Daarnaast willen we op deze manier actief het ontwikkelen en toepassen van innovatieve oplossingen stimuleren. Door dat ook uit te dragen en te delen met anderen ontstaat er hopelijk een sneeuwbaleffect.” Om de medewerkers van de Provincie Noord-Holland te inspireren op het gebied van duurzaamheid, zijn er een aantal gave inspiratiesessies georganiseerd. Daarnaast is een digitaal rondetafelgesprek georganiseerd met de meest betrokken ketenpartners van de provincie. Van ambitie naar praktijk Na het bepalen van de ambitie en het inspireren van de medewerkers, zijn we aan de slag gegaan met het concretiseren van het duurzaam inkoopbeleid. Het besluitvormingsproces rondom het nieuwe inkoopbeleid is door PHI Factory en Adjust begeleid en alle informatie uit voorgaande sessies is hierin meegenomen om te komen tot een breed gedragen beleid.
- Het resultaat:
Het nieuwe duurzame inkoopbeleid is opgeleverd is gepresenteerd. Voor de implementatie hebben we een infographic gemaakt, een implementatieadvies opgeleverd en een aantal trainingen georganiseerd. Met als doel medewerkers van de Provincie Noord-Holland mee te nemen in wat duurzaam inkopen is. Meer lezen over dit project? Op Duurzaam Ondernemen verscheen een artikel over het nieuwe inkoopbeleid met o.a. een bijdrage van de gedeputeerde Zita Pels. Daarnaast is het inkoopbeleid (zie onderstaande afbeelding) en meer achtergrondinformatie te lezen via de site van de Provincie Noord-Holland.

- ProRail
De verkeersleiding van ProRail is verantwoordelijk voor de treinenloop in Nederland. In Nederland stonden 13 verkeersleiding posten, een aantal posten werden gecentraliseerd, een van deze nieuwe posten is gebouwd in Utrecht. Precies in de splitsing tussen de treinsporen naar Amsterdam en Woerden en staat het gebouw voor de nieuwe Verkeersleidingspost van ProRail bij Utrecht bij het grootste station van Nederland.
- Opdracht:
Geerke Versteeg (in opdracht van Humanagement), was betrokken bij de bouw als facilitair projectleider en eveneens verantwoordelijk voor de interne en externe communicatie en financiën. Zij was betrokken vanaf het investeringsvoorstel tot aan de opening. Daarnaast heeft Geerke naast de gehele facilitaire inrichting ook twee pilotprojecten begeleid; circulair inkopen van kantoorinrichting en vloerbedekking. In samenwerking met REBus en de Rijksoverheid is ProRail in maart 2013 het duurzame pilotproject gestart bij de nieuwbouw van de verkeersleidingpost. Het uitgangspunt van het pilotproject was het terugdringen van grondstoffengebruik via inkoopbeleid en ervaring opdoen met circulaire businessmodellen, als eerste stap richting een circulaire bedrijfsvoering.
- De PHI aanpak:
Door bij de bouw en het ontwerp steeds vanuit het Facility Management perspectief te kijken is het eindgebruikersperspectief geborgd. De verantwoordelijkheid voor de communicatie heeft er mede voor gezorgd dat binnen het bouwproject steeds geklankbord werd met de eindgebruikers. Het uitgangspunt was enerzijds een mooi, goed te onderhouden en praktisch facilitair gebouw en anderzijds is er ervaring opgedaan met circulair inkopen.
- Het resultaat:
Het eindresultaat mag er zijn. In het uiteindelijke ontwerp staan de gebruikers centraal. Het uitgangspunt is dat zij zo goed mogelijk hun werk kunnen uitoefenen. Het epicentrum van de nieuwe verkeersleidingspost vormt de seinzaal, een grote kolomloze ruimte van circa 1.000 m² van waaruit alle ProRail-medewerkers zicht hebben op het spoor en de omgeving. In het nieuwe gebouw wordt het binnenklimaat op een duurzame wijze gerealiseerd. De oriëntatie van de seinzaal, het gevelontwerp, drievoudig glas, hybride koelmachines en een energiedak dragen bij aan een comfortabele werkomgeving met veel daglicht. De verkeersleidingspost naar ontwerp van Gortemaker Algra Feenstra heeft twee internationale architectuurprijzen in de wacht gesleept. De jury verklaart: “Een intrigerend gebouw dat zelfs voor kijkers indrukwekkend is als het snel voorbij komt.”
Samenvatting: PIANOo – Pilot circulaire inkoop kantoorinrichting ProRail

- ProRail
ProRail maakt aangenaam reizen en duurzaam vervoer mogelijk. Human Facility Management (hierna HFM) van ProRail een eigen duurzame ambitie: ‘In 2027 hebben we als facilitair een econeutrale bedrijfsvoering. Hiermee hebben we een voorbeeldfunctie en activeren we duurzame initiatieven binnen ProRail. Dit doen we door negatieve impact te reduceren en positieve impact te creëren'. Met de werkomgeving én de services wil HFM (zichtbaar) bijdragen aan de duurzaamheidsambities van ProRail. De werkomgeving heeft een voorbeeldfunctie, waarin medewerkers en bezoekers worden gestimuleerd in duurzaam gedrag en duurzame initiatieven.
- Opdracht:
Bij de aanbesteding voor een nieuwe foodregisseur van ProRail heeft PHI Factory vanuit de rol van circulaire economie expert ondersteund bij het ontwikkelen en vertalen van de duurzaamheidsvisie en ambities naar de praktijk. Deze visie en ambitie zijn ontwikkeld en vertaald naar de tender zoals de aanbestedingsleidraad en programma van eisen. Tevens waren we onderdeel van de beoordelingscommissie. Werken en eten op kantoor is sinds de contractering van de cateraar tien jaar geleden drastisch veranderd. De veranderende functie van het kantoor van traditioneel werken naar ontmoeten biedt nieuwe kansen. Het vraagt een nieuwe manier van kijken naar eten en drinken. Hiertoe wenste HFM een foodregisseur/samenwerkingspartner voor de periode van maximaal 8 jaar te selecteren en contracteren.
- De PHI aanpak:
De volgende vijf sporen van duurzaamheid waarop ProRail zich focust zijn meegenomen in de aanbesteding: 1. Mobiliteit: duurzame mobiliteitsvormen en minder en dus lokale mobiliteitsbewegingen. 2. Energie: inzetten op de trias energetica beperkt het energiegebruik. Gebruik energie uit reststromen, uit hernieuwbare bronnen of eindige bronnen zo efficiënt mogelijk. 3. Materialen: producten, materialen en grondstoffen zijn blijvend inzetbaar en behouden hun waarde voor toekomstig gebruik. 4. Natuur: bijdragen aan het behoud van natuur in en rondom de panden. 5. Sociaal: betrekken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, inclusiviteit en diversiteit. Met eten en drinken kan ProRail en HFM impact maken en bijdragen aan de duurzaamheidsambities. Dat doen ze door naar de volledige keten te kijken van grondstoffengebruik, aanbod van het assortiment en logistieke bewegingen tot sociale impact, maar ook door het bewustzijn over duurzame keuzes onder collega’s te vergroten door de inzet van nudging en storytelling.
- Het resultaat:
Er is gekozen voor Compass Group die zich met hun duurzaamheidsprogramma NULA gaat inzetten op duurzaamheid in de contractperiode. Vervolgens is de opdracht overgedragen aan de beheer organisatie van HFM.

- Waternet en Milieu Service Nederland
Na het succesvol doorlopen van de Europese aanbesteding reststoffenmanagement van Waternet en de selectie van Milieu Service Nederland (MSN) was het tijd voor de work-out fase van de aanbesteding. Om de vier ambities van Waternet te realiseren zijn werkgroepen met daarin experts van MSN en Waternet opgericht om verder invulling te geven aan deze ambities. In deze werkgroepen stonden vraagstukken centraal waarop de deelnemers input konden leveren. De uitkomsten van de sessies dienen als advies aan het kernteam om concreet invulling te geven aan de ambities.
- Opdracht:
Waternet en MSN hebben PHI Factory gevraagd om als procesbegeleider van de werkgroepen te fungeren en te zorgen dat alle benodigde informatie boven tafel komt en wordt gedocumenteerd.
- De PHI aanpak:
Als procesbegeleider heeft PHI Factory de digitale werkgroepen voorbereid en begeleid. De werkgroepen werden als volgt ingericht: - korte introductie; - korte samenvatting van de ambities & de vraagstukken die die dag centraal staan; - een vrije brainstorm over de ambitie; - de vraagstukken zijn per thema behandeld in een brainstorm. Hierin zijn we ingegaan op het beantwoorden van de vragen, maar ook concretisering hiervan; - next steps. Daarnaast leverde PHI Factory ook een inhoudelijk expert om mee te denken en advies te geven over de verschillende vraagstukken. Het programma werd ondersteund met interactieve werkvormen en energizers.
- Het resultaat:
De uitkomsten van de werkgroepen zijn uitgewerkt in twopagers. Deze twopagers geven een duidelijk beeld van de ambities en de praktische invulling om deze ambities te behalen. De twopagers kunnen door MSN en Waternet worden gebruikt in het vervolg van het proces om de ambities van Waternet te realiseren.

- ProRail
ProRail laat een nieuwe verkeersleidingspost bouwen in Barendrecht. Op de nieuwe verkeersleidingpost worden incidentenbestrijding, post Rotterdam met de post op emplacement Kijfhoek samengevoegd. ProRail wil het spoor en hun gebouwen zo duurzaam mogelijk maken en dat bereiken door energieneutraal en circulair te bouwen. PHI Factory hielp hen hierbij. Van investeringsvoorstel tot aan de voorbereiding van de start van de bouw.
- Opdracht:
De huidige gebouwen voldeden niet meer aan de eisen van deze tijd en verkeersleiding wilde graag meer synergie tussen de posten in bedien gebied Rotterdam en incidentenbestrijding. Het 4.300 vierkante meter grote circulaire en energie neutrale gebouw komt direct naast station Barendrecht te staan. In het pand worden onder meer kantoren, een seinzaal en voertuigenstalling gehuisvest.
- De PHI aanpak:
PHI Factory heeft in dit bouwproject de rol vervuld als adviseur circulaire economie en duurzaamheid. Binnen die rol hebben wij het investeringsvoorstel geschreven, het besluitvormingsproces begeleid, de duurzame project ambitie ontwikkeld en vertaald naar het aanbestedingsdossier. Vervolgens heeft ze na de begeleiding bij de selectie en beoordeling van marktpartijen ook het eerste deel van de uitvoeringsfase begeleid op het thema duurzaamheid.
- Het resultaat:
Het gebouw heeft straks bij de oplevering BREEAM score excellent (vier sterren), een GPR-score van 44,5 en een CPG (circulariteitsprestatie gebouw) van 9. Deze hoge mate van duurzaamheid wordt bereikt door onder meer energie-efficiënte installaties toe te passen, veel natuurlijk licht te laten binnenstromen via daglichtbuizen en energie op te wekken via zonnepanelen. De tender is gewonnen door Cepezed en Cepezedinterieur samen met Strukton Worksphere en Arcadis.
Naar verwachting wordt in 2022 gestart met de bouw en in het tweede kwartaal van 2023 opgeleverd. De post wordt gerealiseerd met eenvoudig te assembleren en los te koppelen prefab-materialen, waaronder demontabele kanaalplaatvloeren. Voor het interieur is een deel van losse inventaris uit bestaande ProRail-posten hergebruikt. In en rond het pand komen omwille van de sfeer spoorwegelementen terug zoals rails, perronbanken en spoorgrind.
Voor de afwerkingen in het gebouw zijn eveneens duurzame materialen geselecteerd. Zo worden er vloerafwerking van gerecyclede garens en PET-flessen en een voor negentig procent gerecycled klimaatplafond toegepast. De gevels zijn van geperst rijstvlies en voorzien van nestkasten en insectenhotels. Het omringende talud bevat beplanting die goed is voor bijen, vlinders en insecten. Momenteel zijn de voorbereidingen van de bouw in volle gang.
Extra informatie vind je hier:
- https://www.prorail.nl/nieuws/nieuwe-verkeersleidingspost-in-barendrecht
- https://architectenweb.nl/nieuws/artikel.aspx?ID=48958
- https://www.breeam.nl/projecten/vl-icb-post-groot-rotterdam-in-barendrecht-5463

- Luchtverkeersleiding Nederland
Luchtverkeerleiding Nederland (LVNL) wil haar verantwoordelijkheid nemen voor een duurzame wereld van morgen door het onderwerp duurzaamheid als één van de primaire doelstellingen van de organisatie te borgen en continueren. Sinds de zomer van 2021 wordt hieraan prioriteit gegeven en in co-creatie toegewerkt naar een roadmap en actieplan voor duurzaamheid gericht op de bedrijfsprocessen.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om LVNL te ondersteunen in het verduurzamingsproces en om te zorgen dat LVNL-ambities worden vertaald in acties. Daarnaast moet circulariteit een vaste plek krijgen in de bedrijfsvoering.
- De PHI aanpak:
PHI Factory heeft een programmamanager ingezet die dient als het gezicht voor duurzaamheid bij LVNL. Deze programmamanager is 20 uur per week beschikbaar voor het ontwikkelen van een programmaplan voor het programma Duurzaamheid en het opzetten van de uitvoering hiervan.
We zijn het programma duurzaamheid gestart met een interne analyse met o.a. interviews om een goed beeld te krijgen van wat er speelt in de organisatie en welke plek duurzaamheid krijgt binnen LVNL. Ook zijn de interviews geschikt om draagvlak in de organisatie te bewerkstelligen. In een ambitiesessie zijn de duurzame ambities van LVNL geformuleerd die als basis voor de rest van het programma dienen. LVNL hanteert hierin drie pijlers: klimaat, gezond & sociaal en circulair. Na het bepalen van de doelstellingen en strategie zijn we met LVNL-medewerkers aan de slag gegaan met het definiëren en prioriteren van kansen die zijn opgenomen in het programmaplan. Gedurende het hele project zijn LVNL-medewerkers betrokken als expert van hun eigen werk om input te leveren en mee te denken over hoe het programma het best vormgegeven kan worden.
- Het resultaat:
Om een duidelijke basis en startpunt te hebben is er een programmaplan opgesteld. Dit programmaplan is de basis voor het duurzaamheidsprogramma de komende jaren om de LVNL-ambities te realiseren. Aan de hand van dit programmaplan wordt ieder jaar een jaarplan met concrete doelstellingen opgesteld. Daarnaast wordt de duurzaamheidsorganisatie opgezet en een dynamisch duurzaamheids-dashboard ontwikkeld. De programmamanager ondersteunt in al deze stappen en levert expertise op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Zo is LVNL op weg naar een duurzaam LVNL.

- TenneT
-
TenneT zorgt voor een veilige en betrouwbare levering van elektriciteit en pakt haar rol als aanjager van de energietransitie. Om de corporate CSR-doelstellingen door te zetten in de facilitaire beheerorganisatie heeft de facilitaire organisatie in 2021 samen met PHI Factory het project “van ambitie naar praktijk” doorlopen. Hiermee is een stevige basis gelegd voor verduurzaming van de facilitaire processen.
- Opdracht:
Facility Management (FM) heeft een grote potentie in handen om bij te dragen aan de duurzame doelstellingen van TenneT, door duurzaamheid zichtbaar te maken vergroot dit de slagingskans van de strategische duurzame ambities. Door duurzaamheid als levend thema zichtbaar en voelbaar te maken in de organisatie kan FM medewerkers motiveren om duurzaamheid als vanzelfsprekendheid mee te nemen in de eigen werkzaamheden. Het gesprek over duurzaamheid wordt op diverse plekken in de organisatie gevoerd. TenneT heeft PHI Factory gevraagd om hen op pragmatische wijze te ondersteunen in het vertalen van de duurzaamheidsambitie van de organisatie naar een blauwdruk voor de facilitaire organisatie en een roadmap om deze naar de praktijk te brengen.
- De PHI aanpak:
Het proces om te komen tot een roadmap duurzaam FM is te verdelen in drie stappen. De eerste stap was een interne analyse, gevolgd door een ambitiesessie. Deze stap resulteerde in een threepager met de ambities, strategie en randvoorwaarden van TenneT FM, dit document wordt gebruikt als basis voor FM en de keuzes die FM maakt. De daaropvolgende blauwdruksessie resulteerde in een uitgebreide blauwdruk van de FM-organisatie. In stap 2 werd aan de hand van de PHI Impact Calculator de CO2-voetafdruk van TenneT FM doorgerekend. Met de CO2 impactanalyse hebben we de CO2-footprint, inclusief de verborgen impact van de materialen van de facilitaire organisatie, in kaart gebracht. Op basis van de uitkomst van de CO2-voetafdruk berekening hebben we de focus gelegd op de verduurzaming van vier impactgebieden: energie & gebouw, catering, afval en werkomgeving. Aan de hand van de vastgestelde ambitie, blauwdruk en resultaten van de CO2-impactanalyse is de vertaling naar activiteiten in de verschillende domeinen van de facilitaire organisatie gemaakt. De kansen voor de facilitaire organisatie zijn in interactieve sessies in kaart gebracht en geprioriteerd. Op basis hiervan is een roadmap opgesteld die heel helder laat zien hoe de facilitaire organisatie de komende jaren aan de slag gaat met hun ambities.
- Het resultaat:
Met de roadmap en het bijbehorende uitvoeringsprogramma als tastbaar resultaat kan TenneT de volgende stap zetten op het gebied van duurzaam FM. De duurzame FM-ambities zijn vastgesteld en aan de hand van de roadmap kan de organisatie aan de slag om duurzaamheid in te bedden in de dagelijkse gang van zaken. In de roadmap zijn een vijftal strategische acties geformuleerd waar TenneT op korte termijn mee aan de slag kan. Zo wordt de R-ladder meegenomen in toekomstige keuzes als afwegingskader om circulariteit en het minimaliseren van nieuwe materialen te bevorderen. Daarnaast zijn er vier impactgebieden en bijbehorende doelstellingen beschreven waar de komende jaren grote impact gemaakt kan worden op het gebied van duurzaamheid.

- FacilitylinQ
Als multibrand inrichter in de (internationale) b-2-b markt heeft FacilitylinQ al mooie stappen gezet als het gaat om integratie van circulariteit in de bedrijfsvoering. FacilitylinQ gelooft erin dat zij met hun rol kunnen bijdragen aan een nóg betere wereld van morgen. Als specialist en spin in het web bewegen zij zich tussen leveranciers, architecten, huisvestingsspecialisten en grote eindgebruikers. De wens van FacilitylinQ was te komen tot een heldere visie en definitie op circulariteit, een onderscheidende aanpak en een verhaallijn die aansluit bij hun DNA en kernwaarden.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om te helpen met het verder uitwerken van een visie en ambitie en deze te vertalen naar een concrete roadmap. Dit met als doel om zowel de organisatie als haar klanten een duidelijk beeld te geven waar FacilitylinQ voor staat, welke impact zij maakt op het gebied van duurzaamheid en circulariteit en welke stip FacilitylinQ op de horizon heeft gezet.
- De PHI aanpak:
Om tot een roadmap te komen hebben we drie stappen in het proces genomen. We zijn gestart met het uitvoeren van een interne analyse wat bestond uit deskresearch naar relevante documentatie en het afnemen van interviews met belangrijke stakeholders. Enerzijds om lopende initiatieven in kaart te brengen en anderzijds om te bepalen wat de perceptie is binnen de organisatie als het gaat om duurzaamheid en circulariteit. De interne analyse diende ter input voor de visie- en ambitiesessie die we daarna hebben georganiseerd. Tijdens deze sessie hebben we in twee aparte groepen een ambitie, definitiekader en strategie vastgesteld. Om vervolgens tot een roadmap te komen hebben we nog twee kansen- en prioriteringsessies georganiseerd waarin we binnen de gekozen definitiekader kansen (KPI’s) hebben geformuleerd en uitgezet in de tijd.
- Het resultaat:
‘In 2025 is FacilitylinQ dé ketenregisseur die haar leveranciers, klanten en adviseurs activeert om bij te dragen aan de transitie naar een circulaire economie en tegelijkertijd invulling geeft aan de ideale werkomgeving van klanten.’
FacilitylinQ heeft gekozen voor een rol als ketenregisseur, een verbindende schakel die wordt herkend in de markt als expert circulaire inrichting. Deze rol betekent onder andere dat FacilitylinQ actief kennis gaat ontwikkelen, interne medewerkers gaat trainen en opleiden en een adviesrol gaat vervullen voor adviseurs en klanten.
Als definitiekader is er gekozen voor een focus op mens, milieu en materiaal. Met onderliggende thema’s als het creëren van een ideale werkomgeving, inzetten van SROI, behalen van de CO2-prestatieladder en het ontwikkelen van een circulaire database en meetinstrument geeft FacilitylinQ invulling aan de opgestelde ambitie.
Alle gekozen thema’s en KPI’s zijn visueel vormgegeven in een roadmap. Deze roadmap is een krachtig communicatiemiddel dat zowel intern als bij klanten en adviseurs wordt ingezet. De roadmap wordt nog door PHI Factory op een leuke wijze gepresenteerd aan de medewerkers met een key-note over de noodzaak en belang van een circulaire economie.
_thumbnail.jpg)
- Erasmus Universiteit
Duurzaamheid staat hoog in het vaandel bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. In de Strategie 2024 is duurzaamheid een van de 7 prioriteiten. Een belangrijk onderdeel van duurzaamheid is het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Om dit te kunnen doen moet een organisatie eerst weten waar haar impact precies in zit en waar zij controle over heeft. Door de CO2-voetafdruk in kaart te brengen kunnen een aantal doelen worden bereikt: • Inzicht krijgen en geven in de impact die gemaakt wordt. • Kansen identificeren om de voetafdruk te verkleinen. • Datagedreven beslissingen nemen om de impact te reduceren.
- Opdracht:
Een heel zichtbaar moment waar impact gemaakt wordt, maar ook educatie erover mogelijk is, is een evenement. Daarom heeft de EUR PHI Factory gevraagd om de CO2-voetafdruk van de viering van de Opening van het Academisch Jaar en de Dies Natalis in kaart te brengen. Om de EUR inzicht te geven in de (verborgen) impact van deze evenementen, heeft PHI Factory de PHI Impact Calculator ingezet. Hiermee is met behulp van zorgvuldig gekozen normen en kengetallen berekend wat de CO2-uitstoot van de evenementen was. Hierbij is gekeken naar o.a. het vervoer van de deelnemers, impact van het streamen van het evenement, catering, het gebruik van het gebouw en de (online) overleggen voorafgaand aan de evenementen. Het resultaat is een overall beeld van de totale CO2-voetafdruk van de Opening van het Academisch Jaar en de Dies Natalis. Met deze informatie kan de organisatie zien waar de meeste milieu-impact wordt gemaakt en welke maatregelen kunnen worden genomen om de impact te verkleinen.
- De PHI aanpak:
De PHI Impact Calculator kijkt niet alleen naar de CO2-uitstoot die gepaard gaat met het gebruik van energie en transport, maar brengt juist de verborgen impact in kaart. Dit is de CO2-uitstoot die veroorzaakt wordt in de gehele levenscyclus van een product (de winning van grondstoffen, fabricage, transport, gebruik en verwerking na gebruik). Zo werd voor deze doorrekening o.a. gebruik gemaakt van de data m.b.t. ingekochte catering, een enquête over met welk vervoer bezoekers naar de campus zijn gekomen en duur en aantal kijkers van de livestream.
- Het resultaat:
Aan de hand van bovenstaande data konden we berekenen wat de uitstoot was van de evenementen georganiseerd door de Erasmus Universiteit Rotterdam. De meeste CO2-emissies waren toe te rekenen aan het vervoer richting de campus en het digitaal streamen van de evenementen. Hoe komt dit laatste? Iemand die online iets streamt, gebruikt data. Dat gebeurt allemaal ver weg in een datacentrum, maar verbruikt daar wel energie. Daarom zorgt elke gigabyte aan data voor CO2-emissies. Vooral het grote aantal online deelnemers aan de opening van het academisch jaar zorgde voor een relatief grote uitstoot. Verder bleek uit de meting van de Opening van het Academisch Jaar dat hamburgers zorgden voor het grootste gedeelte van de catering-uitstoot. Aan de hand daarvan werd besloten de borrel tijdens de Dies Natalis volledig veganistisch te maken. In onderstaande grafiek is zichtbaar gemaakt welk deel van de CO2-uitstoot toe te rekenen is aan welke categorie.

- Dienst Justitiële Inrichtingen
In 2050 een 100% circulaire economie in Nederland. Een economie zonder afval, waarbij alles draait op herbruikbare grondstoffen. Dat is de ambitie die de Rijksoverheid voor Nederland heeft vastgesteld en waar Dienst Justitiële Inrichtingen (hierna DJI) zich aan committeert. Als één van de grootste overheidsorganisaties van Nederland heeft DJI een enorme slagkracht en zijn ze zich ervan bewust dat de duurzame beslissingen die zij maken een grote impact hebben. Met meer dan 50 locaties en jaarlijks meer dan 30.000 nieuwe justitiabelen die binnenkomen, hebben zij een enorme impact en daarmee potentieel om zuiniger om te gaan met hun grondstoffen. DJI heeft daarom de doelstelling van de Rijksoverheid omarmt om in 2021 minder dan 35% restafval (exclusief papier en karton) te produceren voor zowel de Rijkskantoren als de Inrichtingen (gedetineerde zones).
- Opdracht:
PHI Factory heeft de opdracht gegund gekregen om als projectleider aan de slag te gaan voor DJI om hen te ondersteunen met het behalen van hun ambitie. Dit is in samenwerking geweest met het Facilitair Bedrijf (hierna FB) van DJI. Hiervoor hebben we gezamenlijk een aantal projectresultaten geformuleerd:
- het verlagen van het restafvalpercentage;
- hogere pure afvalstromen door het scheiden van afval;
- advies op middelen;
- KPI-dashboard ontwikkelen;
- stijging bewustwording afval van klanten en gebruikers.
- De PHI aanpak:
Om invulling te geven aan de opgestelde projectresultaten, hebben we door middel van een brainstorm een uitvoeringsprogramma opgesteld. Dit uitvoeringsprogramma beschrijft de benodigde bouwstenen, middelen, activiteiten, output, mensen en processen. We lichten er een aantal toe:
- De basis op orde, daar zijn we mee begonnen. Zaken als juiste communicatiemiddelen en zichtbaarheid over afval ontbrak. Hiervoor hebben we een Handboek Afval opgesteld waar belangrijke informatie in geborgd staat met allerlei te ondernemen activiteiten en nudging Het handboek fungeert als gids en leidraad en verhoogt het kennisniveau en zelfredzaamheid bij de Facilitair Managers en medewerkers. Daarnaast zijn we met een extern communicatiebureau aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een communicatietoolbox die past bij de opgestelde duurzame communicatiestrategie. Deze toolbox bevat o.a. posters en een animatievideo die toegepast kan worden binnen de kantorenomgeving. Ook hebben we gezamenlijk met het communicatiebureau een toegankelijk KPI-dashboard ontwikkelt waar de afvalcijfers per maand in gecommuniceerd worden. Dit dient naast een krachtig communicatiestuk en sturingselement ook voor meer bewustwording, draagvlak en motivatie voor zowel Facilitair Managers als eindgebruikers.
- Om echt in versnelling te gaan hebben we ketenpartnersessies georganiseerd met partners zoals afvalverwerkers, een cateraar, een schoonmaakorganisatie en de Arbeid organisatie van DJI. Door middel van het opzoeken van deze verbinding en een nauwe samenwerking hebben we vanuit ieder zijn kennis en expertise vele kansen geformuleerd die bijdragen aan het behalen van de ambitie. Deze kansen zijn ook toegewezen aan een eigenaar en uitgevoerd.
- Buiten kantoorafval kennen de Inrichtingen ook specifiek afval uit de cellen en leef afdelingen van de justitiabelen en afval vanuit Arbeid en de winkels. Hierdoor zijn er veel meer stakeholders rondom het onderwerp afvalscheiding en maakt het erg complex. Het afval werd dan ook bijna geheel weggegooid als restafval. Om inzicht te krijgen in de samenstelling van dit afval en het potentieel om deze te scheiden, zijn er een aantal pilots uitgevoerd in samenwerking met EcoSmart. Drie pilots met het nascheiden van afval en twee pilots met het bronscheiden van afval op de cellen. Hier kwamen veelbelovende resultaten uit. Met het nascheiden van afval werd maar liefst een percentage van 3% restafval bereikt.
- Het resultaat:
In verband met covid-19 konden niet alle activiteiten uitgevoerd worden zoals gepland en waren de afvalcijfers niet representatief als voorafgaand de covid-19 situatie. Het grootste gedeelte van de activiteiten is dan ook online uitgevoerd en hiermee hebben we minder eindgebruikers kunnen bereiken. DJI zit daarnaast qua processen complex in elkaar. De Inrichtingen zijn qua regime, ruimte en mogelijkheden verschillend van elkaar. Daarnaast kennen zij door het gesloten karakter veel zoneringen in tegenstelling tot een kantoorlocatie. Het behalen van de KPI 35% restafval vergt dan ook tijd en toewijding om tot een passende oplossing te komen, een oplossing dat per locatie verschillend gaat zijn.
Het project heeft er wel voor gezorgd dat afval een belangrijk onderwerp is geworden waar prioriteit aan moet worden gegeven. Er is binnen alle lagen van de organisatie een beweging in gang gebracht door middel van communicatie en activiteiten. Hierdoor is de bewustwording en draagvlak bij klanten en gebruikers zichtbaar verhoogd. Een geslaagd eindresultaat en goede basis waar DJI met een gericht advies en aanbeveling verder op door kan bouwen richting de 35% restafval.

- Gemeente Ridderkerk
De Rijksoverheid werkt aan een duurzame economie voor de toekomst. Slim en zuinig omgaan met onze grondstoffen is daar een belangrijk onderdeel van en als stip op de horizon heeft Nederland een ambitieuze doelstelling geformuleerd: Nederland circulair in 2050. De gemeente Ridderkerk wil graag een rol nemen in deze transitie door het Rijksbrede programma Circulaire Economie te vertalen naar haar lokale context. Circulaire economie was als thema beschreven in de overkoepelende klimaatvisie, maar wat miste was een duidelijke visie en vertaling naar de praktijk.
- Opdracht:
PHI Factory is gevraagd om te ondersteunen bij het opstellen van een uitvoeringsprogramma circulariteit voor de gemeente Ridderkerk. Dit uitvoeringsprogramma moest een stip op de horizon bieden evenals een aanpak waarmee de gemeente haar doelstellingen kan realiseren samen met haar medewerkers en organisaties binnen de gemeente.
- De PHI aanpak:
Het doel was om het circulariteitsvraagstuk inzichtelijk en tastbaar te maken en vervolgens te vertalen naar een concrete rol voor de gemeente Ridderkerk binnen deze mondiale, nationale en regionale transitie. Voor de totstandkoming van het uitvoeringsprogramma zijn een aantal stappen doorlopen:
- Deskresearch: onderzoek van de huidige documentatie en beschikbare informatie over circulariteit en duurzaamheid bij de gemeente Ridderkerk
- Een interne ambitiesessie: waarin de ambities en belangrijkste uitgangspunten voor een circulaire samenleving zijn vastgesteld.
- Speelveldanalyse: een verkenning van het speelveld, huidige initiatieven en de belangrijkste stakeholders in deze fase van de transitie.
- Interviews: op basis van de geformuleerde ambitie en geïdentificeerde stakeholders zijn interviews gehouden. De informatie uit deze interviews is verwerkt in dit uitvoeringsprogramma zodat dit plan een co-creatie is.
Hierbij is een pragmatisch aanpak gehanteerd: daar waar mogelijk werd input opgehaald uit de gemeente en omgeving. Dit is aangevuld met ervaring en expertise uit het werkveld om te komen tot een uitvoerbaar uitvoeringsprogramma.
- Het resultaat:
Een leesbaar en actiegericht uitvoeringsprogramma circulaire samenleving. Specifiek is in de Ridderkerkse context gekozen voor het woord samenleving in plaats van economie omdat hiermee het belang van de mens (inwoner van de gemeente Ridderkerk) als onderdeel van deze transitie wordt benadrukt.
In het uitvoeringsprogramma zijn de geïdentificeerde rollen die de gemeente kan spelen in deze transitie vertaald naar 3 hoofdroutes. Naast deze hoofdroutes zijn ook de meeste relevante waardeketens voor de gemeente Ridderkerk bepaald: bouw, Voedsel en organische reststromen en consumptiegoederen. De combinatie van deze twee componenten resulteert in concrete activiteiten voor de aankomende jaren zoals het formuleren van een circulair inkoopbeleid, een haalbaarheidsstudie naar een circulair ambachtscentrum en het opleiden en inspireren van de interne organisatie. Alle activiteiten zijn voorzien van een planning en kostenraming om het zo concreet en overdraagbaar mogelijk te maken.